Alkaloidy – to związki o charakterze zasadowym, zawierające w swojej cząsteczce azot. Niektóre mają bardzo skomplikowaną budowę chemiczną. Najwięcej alkaloidów znajduje się w nasionach i zbiorniczkach wydzielniczych roślin. Ich obecność nadaje roślinie gorzki smak i w ten sposób chroni przed spożywaniem przez zwierzęta. Większość alkaloidów słabo rozpuszcza się w wodzie. Często występują w połączeniu z kwasami organicznymi.
Najbardziej znane to: kodeina w maku (środek przeciwkaszlowy), kofeina w ziarnkach kawy (zwiększa zdolność do pracy umysłowej i fizycznej, zmniejsza uczucie senności i znużenia, przyspiesza pracę serca), teina w herbacie (reguluje ruchy jelit i uśmierza bóle), chelidonina w jaskółczym zielu (znosi skurcze mięśni gładkich zwłaszcza przewodu pokarmowego oraz działa cytotoksycznie), graweolina i fagaryna – w rucie (znoszą skurcze mięśni gładkich), alkaloidy bo zawarte w rozchodniku obniżają ciśnienie tętnicze, pobudzają ruchy jelit, działają moczopędnie, zmniejszają wrażliwość ośrodka naczynioruchowego.
Alkaloidy posiadają silne właściwości i działanie biologiczne i dlatego mogą często powodować zatrucia a nawet śmiertelne zejście. Głównym powodem zatruć jest przedawkowanie lub niewłaściwy sposób przyjmowania;
Wiele toksycznych alkaloidów podawanych w odpowiednio małych dawkach stanowi skuteczne leki na liczne choroby i dolegliwości (np. morfina, kodeina, chinina). Liczne alkaloidy stanowią składniki używek (kofeina, teobromina, nikotyna). Wiele toksycznych alkaloidów wykorzystuje się do zwalczania szkodników (strychnina).