Arcydzięgiel litwor – ( Archangelica officinalis )
Arcydzięgiel jest rośliną dwuletnią, wywodzi się z Europy Północnej, występuje także na Syberii. W Polsce rośnie dziko w Tatrach i Sudetach. Często jest mylony z popularnym w całym kraju arcydzięglem leśnym. Uprawiany w wielu krajach, m.in. w Rosji, krajach skandynawskich, Belgii, Holandii, Francji, W Niemczech, na Węgrzech i w Polsce. Dla ludów dalekiej północy, Lapończyków, mieszkańców Grenlandii i Islandii przez wiele wieków arcydzięgiel właściwie był jedyną, dającą się uprawiać w tym klimacie rośliną. Gotowano tam świeże baldachy arcydzięgla w mleku reniferów, aż uzyskały konsystencję sera i w takiej postaci spożywano. Od wieków też roślina ta była używana do zaprawiania wódek i likierów. Nazwa rośliny wywodzi się podobno od archanioła Gabriela. Inna nazwa tej rośliny to Ziele Ducha Świętego, arcydzięgiel lekarski, dzięgiel lekarski, litwor.
Surowce lecznicze;
W celach leczniczych używane są korzenie, liście i łodygi, a czasem także i nasiona tej rośliny.
Substancje lecznicze;
Arcydzięgiel zawiera ponad 100 związków chemicznych, które są wykorzystywane w lecznictwie. Najważniejsze z nich: olejek eteryczny, związki kumarynowe i furanokumarynowe, garbniki, kwasy organiczne, flawonoidy i sole mineralne. Przypuszcza się, że arcydzięgiel zawiera czynnik pobudzający wytwarzanie interferonu przez organizm. Interferon odgrywa kluczową rolę w odporności organizmów przeciw wirusom i nowotworom.
Zbiór i konserwacja;
Dla celów leczniczych wykopuje się korzenie arcydzięgla w jesieni pierwszego roku lub wiosną drugiego roku życia rośliny. Po przekrojeniu korzenia na 3-4 części należy go suszyć w podwyższonej temperaturze, np. na stygnącej płycie kuchennej lub kaloryferze. Liście, łodygi i ogonki liści na wino lub do kandyzowania zbiera się w drugim roku życia rośliny. Nasiona dwuletniej rośliny są używane do destylacji olejku lub na napary.
Działanie;
żołądkowe, rozkurczowe, uspokajające.
Główne właściwości lecznicze arcydzięgla to regulacja pracy przewodu pokarmowego. Pobudza on wytwarzanie soku żołądkowego, a także innych enzymów trawiennych jak pepsyna i pentagastryna. Działa ponadto rozkurczająco na mięśnie przewodu pokarmowego, a zwłaszcza dróg żółciowych. Znosi więc bóle i wzdęcia brzucha. Jest lekiem przy braku łaknienia. Arcydzięgiel zwiększa także wydalanie moczu, czym przyczynia się do wydalania z organizmu szkodliwych produktów przemiany materii. Cenione jest działanie uspokajające wyciągów z tej rośliny (podobne do elenium). Olejek arcydzięglowy ma właściwości bakteriobójcze, niszczy także wiele grzybów, czym przyspiesza gojenie się ran, oparzeń i owrzodzeń.
Arcydzięgiel jest doskonałym lekiem w przypadkach czynnościowych zaburzeń przewodu pokarmowego. Właściwości uczulające na działanie promieniowania nadfioletowego mogą być wykorzystane w leczeniu łuszczycy i bielactwa. Jednocześnie trzeba pamiętać, że ludzie spożywający przetwory arcydzięgla przy opalaniu mogą łatwo ulec poparzeniu. Olejek arcydzięglowy może być stosowany w leczeniu bólów korzonkowych, stawowych, mięśniobólów i nerwobólów.