Kategoria: Zioła, rośliny lecznicze – B

Brzoza brodawkowata – ( Betula verrucosa )

Brzoza występuje w lasach, na obrzeżach pól, przy drogach i na łąkach. Rośnie w całej Europie. W Azji od gór Ałtaj na południu po Zachodnią Syberię.
Inne nazwy: brzoza biała, brzezina.

Surowce lecznicze
W celach leczniczych używane są liście, pączki, sok i czyr (guzowata narośl na pniu).

Substancje lecznicze
Liście zawierają saponiny, flawonoidy, związki terpenowe, garbniki katechinowe, kwasy organiczne, niewielkie ilości olejku eterycznego, substancje żywicowe i sole mineralne.
Czyr zawiera związki sterolowe i trójterpeny.

Działanie;
liście – moczopędne, napotne, wzmagające przemianę materii, bakteriobójcze;
czyr – wzmacniające, przeciwzapalne.

Zbiór i konserwacja
Liście należy zbierać młode, jeszcze niezupełnie rozwinięte, lepkie, pokryte żywicową substancją. Suszyć w cienkich warstwach w miejscach przewiewnych i ocienionych, w temperaturze nie wyższej niż 45°C. Przechowywać chroniąc od światła.

Pączki – zbiera się zimą, wyłącznie z drzew ściętych lub gałęzi przeznaczonych na miotły. Suszymy w miejscach ocienionych.

Sok – uzyskuje się wczesną wiosną, gdy zaczynają nabrzmiewać pąki, po głębokim nacięciu gałęzi lub wywierceniu otworu w pniu. Pamiętać trzeba, aby po pobraniu soku zatkać otwór nacięty w drzewie.

Czyr brzozowy – mylnie nazywany hubą i z hubą często mylony – jest charakterystyczną naroślą (grzyba Innotus obliquus, który przerasta pień) o popękanej w różnych kierunkach powierzchni, wyglądem przypomina czeczotę, ale w odróżnieniu od czeczoty jej przekrój jest zabarwiony na czarno.

Działanie;
Liście brzozy pobudzają wydzielanie moczu, a z nim produktów przemiany materii, oraz dezynfekują drogi moczowe: Mogą być polecane w chorobach nerek powodujących zmniejszone wydzielanie moczu, w kamicy moczowej, w przewlekłych zakażeniach, w obrzękach pochodzenia sercowego, a także w gośćcu przewlekłym postępującym oraz w skazie moczanowej. Z chorób skóry, w których mogą być pomocne liście brzozy wymienić trzeba zapalenie łojotokowe, trądzik młodzieńczy i łuszczycę. Liście brzozy mogą być użyteczne w leczeniu uszkodzeń wątroby spowodowanych stosowaniem silnych środków chemicznych.

Pączki, w odróżnieniu od liści, nie odznaczają się tak silnymi właściwościami moczopędnymi, posiadają jednak silne działanie napotne, żółciopędne i przeciwzapalne.

Świeży sok z brzozy od tysięcy lat był używany do kuracji wzmacniających. Jest szczególnie cenny dla ludzi w wieku podeszłym lub po ciężkich chorobach. Wzmacnia siły organizmu, reguluje przemianę materii, zapobiega tworzeniu się kamieni moczowych. Jest korzystny w chorobach skóry i wątroby. Stosowany zewnętrznie, może być przydatny w walce z piegami, zapobiega przetłuszczaniu się włosów.

Czyr brzozowy był uważany przez medycynę ludową za lek przeciwnowotworowy. Badania polskich i rosyjskich uczonych wykazały, że zwiększa on odporność organizmu. Co ciekawe, poprawia samopoczucie chorych z zaawansowanymi stadiami choroby nowotworowej. Działa przeciwzapalnie na śluzówki przewodu pokarmowego i narządów rodnych. Czyr może być stosowany w przewlekłych nieżytach i toksycznych uszkodzeniach wątroby. Może być używany do płukania jamy ustnej i w przypadkach zaparć, w zapaleniach pochwy i szyjki macicy.

Borówka czernica – ( Vaccinum myrtillus )

Od ciemnej barwy owoców nazywana popularnie czarną jagodą lub jagodą. Występuje w lasach całego kraju, zwłaszcza w borach iglastych.
Inne nazwy tej rośliny: czernica, jagodzina, borownia.

Surowce lecznicze
W celach leczniczych używane są owoce i liście borówki czernicy.

Substancje lecznicze
Owoce zawierają dość dużo garbników katechinowych, antocyjany, kwasy organiczne, karotenoidy, pektyny, witaminy B2 i C.

Liście również są bogate w garbniki, flawonoidy, trójterpeny, kwasy organiczne oraz sole mineralne, z których najwięcej jest związków manganu. Ponadto w liściach występuje substancja podobna w działaniu do insuliny.

Zbiór i konserwacja
Liście należy zbierać w czasie kwitnienia w maju i czerwcu. Suszyć rozkładając cienką warstwą w miejscach ocienionych lub w suszarniach, w temperaturze nie wyższej niż 35°C.

Owoce zbierać należy jędrne, tuż przed całkowitym dojrzeniem, od lipca do września. Suszyć można w miejscach ocienionych lub w suszarniach, w temperaturze nie wyższej niż 40°C i dosuszać w temp. 60°C.

Działanie;
owoce – przeciwbiegunkowe, dezynfekujące, przeciwkrwotoczne.

Owoce borówki czernicy (jagody) od wieków były używane jako lek przeciwbiegunkowy. Dziś także nie straciły tego znaczenia. Substancje czynne w nich zawarte hamują przepuszczalność błon śluzowych, zmniejszają wydalanie ze stolcami wody, niszczą w przewodzie pokarmowym wiele rodzajów bakterii chorobotwórczych, nawet te, które są oporne na antybiotyki. Mają także działanie przeciwzapalne i przeciwkrwotoczne. Uszczelniają ściany naczyń włosowatych. Karotenoidy zawarte w owocach borówki czernicy poprawiają widzenie, szczególnie widzenie w nocy, a także wiążą toksyny bakteryjne oraz inne toksyny w przewodzie pokarmowym.

Świeże owoce mają właściwości przeciwrobacze i mogą być pomocne w walce z glistami i owsikami.

Liście borówki czernicy, ze względu na zawartość garbników, są skutecznym lekiem w biegunkach i nieżytach jelit, szczególnie korzystne w leczeniu dzieci najmłodszych i niemowląt. Wywary z nich mogą być używane do lewatyw w walce z owsikami.

W liściach borówki czernicy zawarta jest substancja, która obniża poziom cukru we krwi, stąd korzystne działanie przy leczeniu cukrzycy, zwłaszcza w postaciach łagodniejszych i wczesnych okresach choroby. Zastrzec trzeba, że liście borówki czernicy są lekiem jedynie uzupełniającym leczenie cukrzycy, a przy dłuższym stosowaniu mogą pozwolić na zmniejszenie dawek innych leków, zawsze jednak tylko pod kontrolą lekarza.

Borówka Brusznica – ( Vaccinium vitis-idaea )

Roślinę tę można łatwo spotkać w lasach całego kraju, najczęściej w suchych, iglastych borach, a także na słonecznych polanach. Często kwitnie i owocuje dwukrotnie. Po raz pierwszy kwitnie w maju i czerwcu bladoróżowymi kwiatami i owocuje w lipcu, sierpniu i wrześniu. Drugi raz zakwita i owocuje w październiku, a nawet w listopadzie.
Inne nazwy: borówka wiecznozielona, brusznica, czerwienica, czerwona jagoda-kamioneczka, gogodza.

Surowce lecznicze
Dla celów leczniczych wykorzystuje się głównie liście, choć związki lecznicze występują także w owocach borówki.

Substancje lecznicze
Liście zawierają glikozydy, z których najważniejszym jest arbutyna oraz flawonoidy, np. hiperozyd. Prawie jedną piątą ciężaru stanowią garbniki. Ponadto liście borówki zawierają kwasy organiczne oraz sole mineralne, najwięcej związków magnezu.

Owoce zawierają antocyjany, karotenoidy, garbniki, kwasy organiczne, witaminy A i witamina C, pektyny oraz cukry.

Zbiór i konserwacja
Liście, wyłącznie zdrowe, zrywa się późną jesienią lub wczesną wiosną. Liście te suszymy w miejscach przewiewnych, ocienionych, w temperaturze nie wyższej niż 20°C. Przechowujemy w workach i papierowych torbach.

Owoce na lekarstwo zrywa się niezbyt dojrzale i rozkłada cienką warstwą do suszenia.

Działanie;
liście – dezynfekujące drogi moczowe, przeciwzapalne, ściągające; owoce – moczopędne, ściągające, dietetyczne.

Substancje czynne zawarte w liściach borówki zwiększają wydzielanie moczu, a z nim szkodliwych produktów przemiany materii. Niszczą bakterie w układzie moczowym i to często szczepy odporne na działanie wielu antybiotyków. Korzystne jest użycie liści borówki w przypadkach przewlekłych zakażeń układu moczowego, w kamicy moczowej. Podobnie jak na układ moczowy, związki zawarte w liściach borówki działają dezynfekujące na przewód pokarmowy. Znoszą wzdęcia brzucha i są dobrym lekiem w niezbyt nasilonych biegunkach oraz kamicy żółciowej. Związki czynne z liści borówki uszczelniają naczynia włosowate i znoszą stany zapalne w tych naczyniach.

Owoce borówki brusznicy poza tym, że są surowcem do przyrządzania konfitur i wyśmienitym dodatkiem do mięs, są przede wszystkim cennym źródłem witaminy C. Flawonoidy w nich zawarte wzmacniają ściany naczyń i zapobiegają ich łatwemu pękaniu. Dzięki zawartości garbników mają działanie ściągające. Pamiętać jednak trzeba, że owoce borówki zawierają dość dużo kwasu szczawiowego i nie powinny być spożywane przez ludzi, u których wydalanie szczawianów z organizmu jest upośledzone.

Bez czarny – ( Sambucus nigra )

Krzew pospolity w całym kraju, rośnie często na skrajach lasów, łąk i w ogrodach. Kwitnie w czerwcu i lipcu, kwiaty ma drobne, kremowobiałe, zebrane w kwiatostany o wyglądzie parasoli. Owoce fioletowoczarne dojrzewają w sierpniu i we wrześniu.
Inne nazwy: bez lekarski, bez apteczny, bez biały, holunder, hyczko, hyćka, bzowina, bzina.

Surowce lecznicze
W celach leczniczych używane są kwiaty i owoce bzu czarnego, a czasem także kora i korzeń.

Substancje lecznicze
Kwiaty czarnego bzu zawierają flawonoidy, kwasy wielofenolowe, kwasy organiczne, aminy, olejek eteryczny, garbniki, sole mineralne i nie wyodrębniony dotąd związek o działaniu napotnym.

Owoce – są bogate w antocyjany, garbniki, kwasy wielofenolowe, kwasy organiczne. Zawierają witaminę C i witaminy z grupy B, pektyny oraz ślady olejku eterycznego.

Zbiór i konserwacja
Kwiaty zbieramy w pełnym rozkwicie w czerwcu i lipcu, ścinając kwiatostany i rozwieszając je na sznurkach lub w suszarniach. Wysuszone kwiaty oddziela się od szypułek (powinny mieć barwę żółtobiałą) i przechowuje w pojemnikach szczelnie zamkniętych.

Owoce zbierać należy w sierpniu i wrześniu, ścinać całe baldachy. Suszyć początkowo w temperaturze 30°C, potem 60°C. Po wysuszeniu obrywa się owoce z szypułek. Przechowywać podobnie jak kwiaty.

Korę zdejmuje się z 2-3 letnich pędów jesienią, a następnie suszy w miejscach przewiewnych, ocienionych, lub suszarniach.

Działanie;
kwiaty – moczopędne, napotne, wzmacniające naczynia; owoce – napotne, przeciwbólowe, rozwalniające.

Substancje czynne, zawarte w kwiatach bzu, zwiększają ilość wydalanego moczu, a z nim produktów przemiany materii. Powodują obfite pocenie się, co może być przydatne w leczeniu przeziębień i chorób przebiegających gorączkowo. Wyciągi z kwiatów czarnego bzu uszczelniają naczynia włosowate, zapobiegają ich nadmiernej łamliwości. Wyciągi z kwiatów czarnego bzu mogą być używane zewnętrznie do płukania gardła i jamy ustnej w przypadkach zapaleń i angin. Mogą być stosowane do przemywania spojówek w przypadkach zapaleń, oraz do kąpieli zdrowotnych i kosmetycznych.

Owoce, podobnie jak kwiaty, zwiększają ilość wydalanego moczu, mają działanie napotne. Są uważane za lek odtruwający, powodują bowiem łatwiejsze usuwanie toksyn oraz produktów ich przemiany z organizmu. Łagodne działanie przeczyszczające pozwala polecać te owoce ludziom w podeszłym wieku cierpiącym na zaparcia. Cenne jest działanie przeciwbólowe związków zawartych w owocach czarnego bzu, może z powodzeniem być wykorzystane w leczeniu rwy kulszowej, nerwobólu nerwu trójdzielnego, bólów zębów i migreny.

Owoce bzu mogą służyć do wyrobu konfitur i soków. Natomiast nie mogą być wykorzystywane do wyrobu win i wódek, ponieważ w procesach fermentacji powstają toksyczne frakcje alkoholi, które mogą spowodować wymioty i omdlenia.

Kora ma głównie działanie moczopędne. Od wieków była używana jako lek odchudzający.

Babka lancetowata – ( Plantago lanceolata )

Rośnie na suchych łąkach, pastwiskach, miedzach i trawnikach w całym kraju. Roślina ta występuje w całej Europie i w Azji aż do Himalajów.
Inne nazwy: babka wąskolistna, języczki polne, żywiec.

Surowce lecznicze
W leczeniu wykorzystuje się najczęściej liście, a czasem także nasiona.

Substancje lecznicze
Najważniejsze substancje lecznicze to glikozyd, aukubina, garbniki, śluzy, flawonoidy, sole mineralne, wśród nich krzemionka i związki cynku, z witamin przede wszystkim witamina C.

Zbiór i konserwacja
Liście babki zbiera się w czasie kwitnienia, zwykle w lipcu i sierpniu. Suszyć należy rozkładając cienką warstwą, co jest ważne, bowiem liście pogniecione czy ułożone w zbyt grube warstwy brunatnieją i tracą właściwości lecznicze. Suszenie powinno odbywać się w miejscach przewiewnych, ocienionych, lub w suszarniach, w temperaturze nie wyższej niż 50° C.

Działanie;
żołądkowe, wykrztuśne, przeciwzapalne, osłaniające, przeciwbakteryjne, przeciwbiegunkowe.

Od wieków używano liści babki do leczenia ran, zwłaszcza trudno gojących się, ropiejących, czyraków i oparzeń. I dzisiaj babka ma podobne zastosowanie, a ponadto stosowane doustnie odwary i napary z liści babki są dobrym lekiem w przypadku biegunek, stanów zapalnych przewodu pokarmowego. Znoszą skurcze mięśni gładkich jelit, zwiększają nieco wydzielanie soków żołądkowych, co ułatwia trawienie.

Śluzy z liści babki działają osłaniająco na przewód pokarmowy i chronią błonę śluzową przed samostrawieniem. Właściwości te są szczególnie cenne w przypadku choroby wrzodowej powodującej nadmierną produkcję kwasu solnego w żołądku. Związki czynne zawarte w babce zwiększają także ilości śluzu wytwarzanego w oskrzelach, rozrzedzają go, co ułatwia oczyszczanie się dróg oddechowych i znosi suchy, uporczywy kaszel. Wyciągi z liści babki mogą być korzystne w leczeniu stanów zapalnych spojówek i powiek, a także w stanach zapalnych i świądzie sromu. W leczeniu zapaleń spojówek mogą także być wykorzystane napary z nasion babki. W leczeniu może także być wykorzystany liść babki zwyczajnej (o liściach okrągłych – Plantago maior). Roślina ta zawiera związki o podobnym składzie jak babka lancetowata, chociaż w innej proporcji.

Babka ta ma mniej garbników, natomiast więcej śluzów i pektyn. Stąd główne jej zastosowanie to leczenie chorób przewodu pokarmowego, jak przewlekle nieżyty, bezkwaśność soku żołądkowego, choroba wrzodowa oraz uszkodzenia błony śluzowej żołądka czy jelit przez toksyny bakteryjne, spożyte przypadkowo lub celowo trucizny. Na skórę babka zwyczajna działa podobnie jak lancetowata, natomiast ma mniejsze właściwości wykrztuśne. Stosuje się babkę zwyczajną głównie w postaci naparów lub odwarów zalewając i łyżkę suszonych liści i szklanką wrzątku.