Kategoria: Zioła, rośliny lecznicze – D

Dziurawiec zwyczajny – ( Hypericum perforatum )

Roślina popularna w całym kraju. Występuje w Europie i Azji Zachodniej, w Chinach, w Ameryce Północnej i Afryce Północnej. Znanych jest około 200 gatunków dziurawca. Najczęściej rośnie na glebach suchych, piaszczystych, na pagórkach i nieużytkach, na skraju lasów. Czasem jest chwastem w uprawach polowych. Dziurawiec może być także uprawiany.
Inne nazwy: ziele świętego Jana, świętojańskie ziele, przestrzelon, dzwonki Panny Marii.

Nazwa dziurawca pochodzi od jasnych punkcików, jakie można zobaczyć oglądając pod światło liście tej rośliny. W rzeczywistości ni« są to wcale otworki, ale maleńkie zbiorniczki lotnych olejków. Zbiorniczki takie znajdują się także na płatkach kwiatów. Olejek w nich zawarty nadaje całej roślinie przyjemny balsamiczny zapach. Od najdawniejszych czasów znano i wykorzystywano to ziele. Znaleziono szczątki tej rośliny w wykopaliskach w Biskupinie.

Surowce lecznicze
W celach leczniczych wykorzystywane jest całe ziele dziurawca.

Substancje lecznicze
Dziurawiec zawiera flawonoidy, z których najważniejszymi są hiperozyd i rutyna, garbniki katechinowe, olejek eteryczny, kwasy wielofenolowe, fitosterole, oraz substancję uczulającą na światło – hiperycynę.

Zbiór i konserwacja
Ziele dziurawca zbieramy w porze kwitnienia ścinając młode, niezdrewniałe pędy. Suszymy w miejscach przewiewnych, ocienionych, powiązane w pęczki lub rozkładamy cienką warstwą na papierze. Przechowujemy w torbach lub papierowych workach. W czasie suszenia temperatura nie powinna być wyższa niż 4O°C.

Działanie;
rozkurczowe, wzmacniające naczynia, uspokajające, dezynfekujące, korzystne działanie na skórę.

Dziurawiec należy do ziół wszechstronnie działających. Flawonoidy w nim zawarte działają rozkurczająco na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i dróg żółciowych oraz na mięśniówkę naczyń. Znoszą bóle i kolki, ułatwiają przepływ żółci do dwunastnicy. Z tego powodu dziurawiec może być polecany w chorobach wątroby przebiegających ze zmniejszoną produkcją żółci, w stanach skurczowych dróg żółciowych. Może być korzystny w leczeniu stanów zapalnych w przewodzie pokarmowym, od przełyku zaczynając a na jelicie grubym kończąc, a także w leczeniu zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego. Garbniki katechinowe z tego ziela uszczelniają naczynia włosowate, podobnie jak witamina P. Dlatego dziurawiec może być polecany w stanach nadmiernej łamliwości i przepuszczalności naczyń krwionośnych. Dziurawiec zwiększa nieco wydzielanie moczu.

Właściwości bakteriobójcze związków czynnych z dziurawca są dość silne, niszczą one bakterie Gram dodatnie, takie jak paciorkowce i gronkowce. Hiperycyna zawarta w dziurawcu zwiększa zdolność pochłaniania przez człowieka i zwierzęta promieniowania nadfioletowego, prowadzi to do zwiększonego wydzielania związków hormonalnych, co może być wykorzystane w stanach wyniszczenia organizmu lub totalnego zagrożenia np. w chorobie nowotworowej. Hiperycyna jest rozpuszczalna w alkoholu, natomiast nierozpuszczalna w wodzie, wobec tego nie będzie jej w wodnych wyciągach z dziurawca.

Korzystne działanie przetworów dziurawca na układ nerwowy sprawia, że ziele to może z powodzeniem być stosowane w psychozach i stanach nerwicowo-depresyjnych. Może być polecany w przypadkach moczenia nocnego u dzieci, a także lękach nocnych. W chorobach skóry, trudno gojących się ranach, owrzodzeniach, w miejscach pozbawionych pigmentu, pomocne są przetwory dziurawca. W zapaleniach błon śluzowych jamy ustnej, w zapaleniach dziąseł i gardła dziurawiec może przynieść poprawę.

Uczulające działanie wyciągów dziurawca na promienie nadfioletowe sprawia, iż ludzie przyjmujący te przetwory powinni unikać opalania się, bowiem może łatwo dojść do poparzeń słonecznych.

Dziewanna wielkokwiatowa – ( Verbascum thapsiforme )

Roślina ta występuje w całym kraju na glebach piaszczystych, na słonecznych wzgórzach, przy drogach. Można ją również uprawiać. W pierwszym roku wyrastają duże rozpostarte przy ziemi liście, w drugim roku wyrasta łodyga, która nierzadko przekracza i m wysokości. W tym też roku następuje kwitnienie. Dla potrzeb lecznictwa zbiera się kwiaty tej rośliny. Najczęściej występujące Inne nazwy: dziewanna, dziewanna podobna, dziewanna lekarska, dziewizna, gorzygrot, kędzierzawica leśna, kędzierzawica polna, szabla.

Surowce lecznicze
W celach leczniczych zbiera się kwiaty, korony kwiatowe, czasem owoce (nasiona).

Substancje lecznicze
Kwiaty dziewanny zawierają saponiny, substancje śluzowe, flawonoidy, karotenoidy, substancje żywiczne, kumarynę i niewielkie ilości olejku eterycznego.

Zbiór i konserwacja
Korony kwiatowe zbieramy w lipcu i sierpniu delikatnie wyskubując w dni słoneczne żółte płatki (bez kielicha). Po zbiorze należy je szybko suszyć ułożone cienką warstwą w miejscach ocienionych, przewiewnych. Wysuszone mają zapach miodu. Przechowywać w szczelnie zamkniętych pudełkach, gdyż łatwo wchłaniają wilgoć, a wtedy ciemnieją i tracą właściwości.

Działanie;
wykrztuśne, przeciwskurczowe, osłaniające, przeciw-cukrzycowe, łagodnie przeczyszczające, dezynfekujące.

Dzięki zawartości saponin, dziewanna może być polecana jako lek zwiększający wytwarzanie śluzu w drogach oddechowych i ułatwiający jego odkrztuszanie. Może być polecana w przypadkach przeziębień przebiegających z chrypką, w katarze, w przypadkach uporczywego kaszlu, astmy. W kolce jelitowej i wątrobowej wyciągi z dziewanny przynoszą ulgę, bowiem znoszą skurcze mięśni gładkich. Zewnętrznie stosowane odwary dziewanny mogą być przydatne i pomocne w leczeniu ran, owrzodzeń, oparzeń, odleżyn, a także w takich chorobach skóry, jak wyprysk, oraz w przypadkach łupieżu i łysienia. Dziewanny możemy również używać w przypadkach stanów zapalnych żylaków odbytu.

Alkoholowe wyciągi z dziewanny mogą być stosowane do nacierań w przypadkach bólów korzonkowych i stawowych.

Medycyna ludowa poleca liście dziewanny gotowane w mleku przykładać na miejsca oparzone i na żylaki odbytu, a sproszkowane nasiona dziewanny były polecane jako zasypki w przypadkach pękania brodawek sutkowych u kobiet karmiących piersią.

Dynia zwyczajna – ( Cucurbita pepo )

W stanie naturalnym dynia występuje w Ameryce Środkowej, skąd do Europy dotarła po odkryciach Kolumba. W Polsce jest uprawiana w ogrodach i na działkach. Spośród wielu znanych odmian dyni w naszym kraju uprawia się dynię zwyczajną.

Surowce lecznicze
W leczeniu wykorzystuje się nasiona oraz owoce dyni.

Substancje lecznicze
Pestki dyni zawierają kukurbitacyny (związki terpenowe), fitosterole, fitynę, glikozyd peponozyd oraz alkaloid o nie ustalonym dotąd składzie chemicznym.

Owoce – poza cukrami i pektynami zawierają związki potasu, wapnia, magnezu i żelaza, z witamin: C, B1, PP oraz prowitaminę A.

Zbiór i konserwacja
Do celów leczniczych wykorzystuje się jedynie świeże pestki – nasiona i owoce dyni. Pestki wydobywa się z dojrzałych owoców, zwykle w sierpniu i we wrześniu.

Działanie;
nasiona – przeciwrobacze; owoce – dietetyczne.

Nasiona dyni od wielu wieków byty używane do zwalczania tasiemców: uzbrojonego, nieuzbrojonego, karłowatego, a także glist, owsików i tęgoryjca dwunastnicy. Właściwości przeciwrobacze nasion dyni wynikają z zawartości kukurbitacyn, które są dobrze rozpuszczalne w wodzie i łatwo przenikają do ciał pasożytów przewodu pokarmowego. Związki te powodują porażenie układu nerwowego pasożyta. Istotną sprawą jest fakt, że związki te są toksyczne dla pasożytów, natomiast nie są wchłaniane przez organizmy leczonych ludzi czy zwierząt i nie drażnią przewodu pokarmowego.

Uprawiane odmiany dyni różnią się między sobą zawartością kukurbitacyn, a więc i siłą działania przeciwrobaczego. Podkreślić należy, że właściwości przeciwrobacze mają tylko świeże nasiona dyni. Po wysuszeniu tracą te właściwości.

Owoce dyni ze względu na walory dietetyczne mogą być używane do przyrządzania potraw, sałatek, konfitur. Dzięki zawartości witamin, mikroelementów, soli mineralnych i pektyn mogą być używane jako lek wspomagający w leczeniu wielu chorób. Owoce dyni mogą być polecane ludziom z miażdżycą, ze stwardnieniem tętnic, z nadciśnieniem tętniczym, a także w przypadkach obrzęków w niewydolności serca, nerek czy wątroby. Związki w nich zawarte działają moczopędnie, mogą być również używane przy leczeniu zaparć szczególnie u ludzi otyłych.

Dąb szypułkowy – ( Quercus robur )

Drzewo to występuje w całym kraju i w całej Europie, aż po Ural i Kaukaz na wschodzie.

Dąb bezszypułkowy dostarcza surowców o podobnych właściwościach.
Inna nazwa dębu szypułkowego – dąb pospolity.

Surowce lecznicze
W celach leczniczych zbiera się korę, czasem liście i owoce oraz naroślą na liściach – galasy (dębianki).

Substancje lecznicze
Kora dębu jest bogata w garbniki, kwasy fenolowe, flawonoidy, terpeny i związki żywicowe.

Galasy zawierają dużo garbników, poza tym zawierają niewielkie ilości kwasu galusowego i ciągowego.

Zbiór i konserwacja
Korę zdejmuje się z młodych 2-5 letnich pędów na wiosnę, przed rozwinięciem się pączków, jedynie z drzew ścinanych dla celów gospodarczych. Grubość kory nie powinna przekraczać 1-2 cm.

Działanie;
przeciwbiegunkowe, dezynfekujące, przeciwkrwotoczne.

Garbniki kory dębowej łączą się trwale z białkami i utrudniają przenikanie wody do światła jelit. U ludzi z prawidłową czynnością jelit powodują więc zaparcia, ale u chorych z biegunką przywracają prawidłową czynność jelit i prawidłowe wypróżnienie. Garbniki mają właściwości bakteriobójcze. Spożywane doustnie niszczą drobnoustroje jamy ustnej i przewodu pokarmowego, m.in. pałeczki okrężnicy, duru, czerwonki, a nawet prątki gruźlicy. Niszczą także bakterie oporne na działanie antybiotyków. Wyciągi z kory dębowej mogą być używane w nieżytach żołądka i jelit, w chorobach z nadmierną produkcją śluzu w przewodzie pokarmowym, w chorobach układu moczowego i krwawieniach z narządu rodnego. Stosowane zewnętrznie, mogą być pomocne w leczeniu ropiejących ran, czyraków i stanów zapalnych śluzówek jamy ustnej i gardła. Przynoszą ulgę w upławach oraz w stanach zapalnych żylaków odbytu. Znoszą nadmierne pocenie się nóg.

Wyciągi z galasów zawierają taninę i również mają działanie ściągające, przeciwbakteryjne i przeciwkrwotoczne. Okłady z galasów przy oparzeniach znoszą ból, są pomocne w leczeniu biegunek i mogą być odtrutką w przypadkach zatruć metalami ciężkimi i alkaloidami.

Mielone żołędzie mogą być używane do przygotowywania namiastki kawy. Odwar ze sproszkowanych żołędzi medycyna ludowa poleca jako środek przeciw wzdęciom oraz w biegunkach i nieżytach żołądka.