Hyzop lekarski – ( Hyssopus officinalis )
Hyzop jest półkrzewem należącym do rodziny Wargowych (Labiatae), pochodzącym z rejonu Morza Śródziemnego, spotykanym obecnie na znacznej części obszaru południowej i środkowej Europy, Syberii, Kaukazu, a także w Iranie. W Polsce jest hodowany. Niekiedy na łąkach lub starych murach trafia się zupełnie zdziczały.
Roślina wydaje łodygi u dołu zdrewniałe, do 60 cm wysokie, rozgałęzione, gęsto ulistnione. Liście prawie siedzące lancetowate lub równowąskolancetowate, tępe, jednonerwowe, z obu stron gruczołowato kropkowane. Kwiaty w nibyokółkach na szczycie skupionych często w jednostronny pozorny kłos. Korona dwuwargowa, ciemnoniebieska, czasem czerwona lub biała, do l cm długa.
Surowce lecznicze
Do celów leczniczych zbiera się w lipcu lub sierpniu zakwitające górne części (szczyty) pędów hyzopu odmian białej, czerwonej czy niebieskiej i suszy w suszarni naturalnej, rozłożone cienką warstwą w miejscach zacienionych i przewiewnych. Surowcem leczniczym jest ziele hyzopu – Herba Hyssopi.
Substancje lecznicze
Podstawowe związki czynne. Ziele zawiera do 1% olejku eterycznego, stanowiącego mieszaninę ponad 50 związków, np: pinokamfen, α-i β-pinen, α-terpinen, kadinen, metylomirtenol i inne. Są w zielu flawonoidy (do 3%), np. diosmina, garbniki (do 8%), związki trójterpenowe (np. kwas oleanolowy i kwas ursolowy), glikozyd hyzopina, związek gorzki marubina, fitosterol i sole mineralne.
Działanie
Najbardziej uchwytne jest działanie rozkurczowe przetworów z hyzopu na przewód pokarmowy. Ułatwiają one przywrócenie prawidłowych ruchów perystaltycznych jelit, znoszą uczucie bólu i pełności, wywołane nagromadzeniem się gazów, umożliwiają ich odejście i wypróżnienie. Jednocześnie zawarte w surowcu gorycze pobudzają wydzielanie soków trawiennych, zwiększają łaknienie i usprawniają procesy trawienia i przyswajania pokarmów. Garbniki zaś działają łagodnie ściągające i przeciwbakteryjnie.
Na uwagę zasługuje też działanie wykrztuśne hyzopu, przypisywane obecności olejku eterycznego oraz związków trójterpenowych, a być może również innych składników. Po doustnym przyjęciu wyciągu z ziela hyzopu zawarty w nim olejek eteryczny jest częściowo wydalany przez płuca z wydychanym powietrzem i, drażniąc śluzówkę, powoduje wzmożenie wytwarzania płynnego śluzu oskrzelowego oraz pobudzenie ruchów nabłonka rzęskowego, a to z kolei ułatwia odkrztuszanie. Niekiedy obserwuje się łagodne działanie przeciwpotne, wyraźnie jednak słabsze, niż po wyciągu z liści szałwi.
Przetwory z ziela hyzopu stosowane zewnętrznie na skórę i błony śluzowe działają ściągające, przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie i przeciwkrwotocznie, na co wpływ mają garbniki, olejek eteryczny i związki trójterpenowe.
W rzadkich przypadkach ziele hyzopu może spowodować wystąpienie objawów toksycznych, wywołanych przez niektóre składniki olejku eterycznego. Z tego powodu nie należy przekraczać ustalonych dawek doustnych ani nie prowadzić kuracji przez dłuższy czas przetworami z samego ziela hyzopu. Najlepiej łączyć hyzop z innymi surowcami dla wykorzystania synergizmu działania związków czynnych, co umożliwia obniżenie dawek.