Mniszek pospolity

Mniszek pospolity – ( Taraxacum officinale )

Roślina pospolita w całym kraju, łatwo ją można spotkać na łąkach, trawnikach, nieużytkach i miedzach. Kwitnie żółto, a po przekwitnięciu tworzą się tzw. „dmuchawce”. Mniszek jest popularny w strefie klimatu umiarkowanego obu półkul. W Polsce zaczęto dla celów leczniczych roślinę tę uprawiać. Geneza nazwy mniszek jest następująca: po oderwaniu się nasion pozostaje łodyga, która przypomina ogoloną głowę mnicha. Nazwa mlecz powstała od białego soku, jaki wypływa z łodygi i liści po ich przerwaniu.
Inne nazwy: mleczaj, męska stałość, brodawnik, podróżnik mieczowaty, lwi ząb, wilczy ząb, pąpawa, wole oczy, wołowe oczy, mlecz.

Surowce lecznicze
W leczeniu może być wykorzystany korzeń mniszka, kwiat mniszka, a w dietetyce – liście.

Zbiór i konserwacja
Korzenie mniszka wykopuje się jesienią lub wczesną wiosną, wybierając grubsze, których średnica przekracza średnicę ołówka. Suszyć należy w miejscach przewiewnych, ocienionych lub suszarniach.
Liście zbiera się przed kwitnięciem.
Koszyczki kwiatowe zrywamy bez ogonków. Suszyć je należy w podwyższonej temperaturze.

Substancje lecznicze
Korzenie mniszka zawierają trójterpeny, substancje gorzkie, fitosterole, wielocukry, pektyny, substancje żywicowe, aminy, kwasy organiczne i witamina A, witamina B1, witamina C, witamina D.
Kwiaty są bogate w karotenoidy, flawonoidy, zawierają także ślady olejku eterycznego, trójterpeny i cukry.

Działanie;
żółciopędne, moczopędne, żołądkowe.

Związki czynne, które znajdują się w korzeniach mniszka, pobudzają wątrobę do wytwarzania żółci i ułatwiają przepływ żółci do dwunastnicy, likwidują bowiem skurcze mięśni gładkich w przewodzie pokarmowym i drogach żółciowych. Związki te znoszą bóle w drogach moczowych, mają działanie moczopędne, co sprzyja wydalaniu z organizmu szkodliwych produktów przemiany materii. Mniszek jest więc korzystny w leczeniu i zapobieganiu powstawania złogów, zwłaszcza szczawianowych i fosforanowych, w drogach moczowych.

Goryczki z korzeni mniszka zwiększają wydzielanie soku żołądkowego, co ułatwia trawienie pokarmów. Uważa się, że mniszek obniża poziom cukru we krwi i jest cennym lekiem w przypadkach łagodnej cukrzycy w początkowych stadiach.

Kwiaty mniszka działają podobnie jak korzenie, ale wykazują jeszcze silniejsze działanie moczopędne i przeciwzapalne.

Liście mniszka są używane na sałatki, szczególnie popularne we Francji i w tzw. „kuracjach wiosennych”.

Palone korzenie mniszka były w przeszłości używane do produkowania namiastki kawy.

Medycyna ludowa poleca napary z ziela mniszka jako lek na wysypki oraz na hemoroidy, zaś napary z kwiatów jako wykrztuśny.

Mięta pieprzowa

Mięta pieprzowa – ( Mentha piperata )

Mięta jest rośliną stosunkowo młodą, pojawiła się w końcu XVII wieku jako wynik krzyżówki międzygatunkowej w południowej Anglii. Rośliny o podobnym działaniu znane były już w starożytnej Grecji. Mięta jest uprawiana w całej Europie, a także w Ameryce Północnej i w Afryce. Inne nazwy: miętkiew, miętkiewka.

Miętę pieprzową można odróżnić od innych gatunków smaku. Po zgryzieniu liści mięty pieprzowej mamy w ustach uczucie chłodu.

Surowce lecznicze
Liście mięty i ulistnione szczyty pędów należy zbierać w czerwcu, gdy pojawią się pąki kwiatowe, ale zanim jeszcze mięta zakwitnie. Pędy ścinamy zostawiając ok. 5-10 cm łodygę, nad ziemią. Suszenie powinno odbywać się w miejscach przewiewnych, ocienionych. Ususzone liście należy przechowywać w szczelnie zamkniętych pudełkach. Dla celów leczniczych należy wybierać liście zdrowe, bez śladów rdzy i szkodników.

Substancje lecznicze
Liście mięty zawierają olejek eteryczny, którego głównym składnikiem jest mentol, a ponadto garbniki, goryczki, kwasy organiczne i sole mineralne.

Działanie;
żołądkowe, wiatropędne, żółciopędne, dezynfekujące, rozkurczowe, przeciwbólowe, uspokajające.

Mięta należy do ziół wszechstronnie działających. Związki czynne w niej zawarte pobudzają wytwarzanie soków trawiennych, soku żołądkowego i żółci, co ułatwia trawienie pokarmów. Zwiększa łaknienie, znosi nadmierne skurcze mięśni gładkich przewodu pokarmowego i dróg żółciowych, usuwa wzdęcia brzucha. Związki czynne mięty mają własności zabijania bakterii w przewodzie pokarmowym i drogach żółciowych. Mięta zwiększa ilość wydalanego moczu, ma działanie uspokajające i nieznacznie obniża ciśnienie krwi.

Napary mięty są stosowane jako napoje gaszące pragnienie u ludzi pracujących w wysokich temperaturach.

W leczeniu znalazł również zastosowanie wydestylowany z liści olejek miętowy, który działa podobnie jak liście mięty, a ponadto ma właściwości przeciwbólowe – znosi bóle stawowe i nerwobóle. Ze względu na działanie dezynfekujące dodawany jest do past do mycia zębów. Stosowany w postaci aerozolu ma silne własności bakteriobójcze, może być używany do inhalacji w chorobach układu oddechowego, jak zapalenie oskrzeli i zapalenie zatok, zmniejsza także obrzęk błony śluzowej nosa. Olejek miętowy znalazł również zastosowanie w przemyśle spożywczym.

Melisa lekarska

Melisa lekarska – ( Melissa officinalis )

Roślina ta rośnie dziko w południowej Europie, północnej Afryce Azji Mniejszej, a także południowej Szwajcarii. Melisa jest uprawiana w wielu krajach Basenu Morza Śródziemnego, w europejskiej części Rosji, w Ameryce Północnej, a także w Polsce. W Starożytności melisa uważana była za środek wzmacniający i wypędzający melancholię. Obecnie w kuchniach wielu narodów jest używana jako przyprawa do sałat, zup, mięs, napojów, herbaty. Melisa – po grecku oznacza pszczołę, była ceniona przez pszczelarzy, którzy nacierali nią ule przed wpuszczeniem pszczół.
Inne nazwy: rojownik lekarski, matecznik, pszczelnik.

Surowce lecznicze
W celach leczniczych zbiera się ziele, które po zgnieceniu ma zapach cytryny.

Substancje lecznicze
Melisa zawiera olejek eteryczny, którego głównymi składnikami są cytral i geraniol, ponadto zawiera garbniki, związki żywicowe, substancje gorzkie, śluzy, kwasy organiczne i trójterpeny.

Zbiór i konserwacja
Liście i ulistnione szczyty pędów długości ok. 10-15 cm zbiera się na początku kwitnienia w maju, czerwcu lub sierpniu, w dni suche, po obeschnięciu rosy. Melisa kwitnie niebiesko-białymi, żółto-białymi lub liliowo-białymi kwiatami. Ziele melisy należy suszyć rozłożone cienką warstwą w miejscach ocienionych lub w suszarniach w temperaturze nie wyższej niż 35°C.

Działanie;
uspokajające, przeciwskurczowe.

Liście melisy są bardzo łagodnym, a jednocześnie skutecznym środkiem uspokajającym. Zmniejszają nadmierne napięcie układu nerwowego.

Melisa może z powodzeniem wyeliminować przyjmowanie syntetycznych leków uspokajających. Jest korzystna dla młodych, którzy uczą się lub pracują umysłowo. Ziele to jest bardzo skuteczne dla ludzi w wieku podeszłym. Jest dobrze tolerowane przez ludzi znerwicowanych z objawami lęku, poczuciem zagrożenia i trudnościami zasypiania.
Na serce melisa działa uspokajająco, jest pomocna w leczeniu łagodnych zaburzeń rytmu serca.

Wyciągi melisy regulują pracę przewodu pokarmowego. Znoszą stany skurczowe w jelitach i .drogach żółciowych. Mają także działanie przeciwzapalne i przeciwbakteryjne. Niszczą wiele rodzajów bakterii (barwiące się Gram dodatnio, jak i Gram ujemnie), a także bakterie niewrażliwe na antybiotyki. Znane i cenione jest działanie melisy w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy.
W pracach doświadczalnych wykazano, że melisa hamuje nadmierny rozwój komórek nowotworowych.

Medycyna ludowa polecała melisę w stanach nadmiernej pobudliwości płciowej, dla regulacji miesiączek oraz jako skuteczny środek przeciwwymiotny u kobiet w ciąży, a mlekopędny u kobiet karmiących piersią.

Zewnętrznie stosowane wyciągi melisy miały znosić bóle stawowe, a także być pomocne w leczeniu czyraków i owrzodzeń.

Malina właściwa

Malina właściwa – ( Rubus idaeus )

Krzew popularny w całym kraju i w całej Europie. Występuje w stanie naturalnym, jest również uprawiany. Rośnie głównie w lasach liściastych i na porębach, na skrajach lasów. Kwitnie od maja do sierpnia.
Inna nazwa: maliniak.

Surowce lecznicze
W leczeniu znalazły zastosowanie owoce i liście malin.

Substancje lecznicze
Liście maliny zawierają garbniki, kwasy organiczne, sole mineralne, śluzy i dużo witaminy C.

Owoce poza cukrami zawierają duże ilości kwasów organicznych (cytrynowego, jabłkowego, askorbinowego, salicylowego), związki śluzowe, pektyny, antocyjany, sole mineralne, z których najważniejsze to związki żelaza i miedzi oraz witaminy C, witamina A, witaminy B, witamina PP.

Zbiór i konserwacja
Liście zbiera się wiosną i latem z młodych, tegorocznych pędów. Należy je zrywać bez ogonków i suszyć w miejscach ocienionych, przewiewnych.

Owoce powinno się zbierać przy suchej pogodzie, po obeschnięciu rosy, do naczyń emaliowanych, wiader lub dzbanków, bądź naczyń kamionkowych albo szklanych. Owoce na susz mogą być bardzo dojrzałe. Suszenie powinno odbywać się początkowo w temp. 30-40°C, potem 60°C.
Liście i owoce należy przechowywać w szczelnie zamykanych pudełkach.

Działanie;
liście – ściągające; owoce – napotne
Owoce malin są znanym środkiem napotnym, używanym w czasie przeziębień, angin, infekcji bakteryjnych i wirusowych przebiegających z gorączką. Po wypiciu naparu lub soku z malin, po upływie pół lub całej godziny występuje obfite pocenie. Nie udało się dotąd chemicznie wyizolować substancji, która to pocenie powoduje. W związku z dość dużą ilością puryn, jakie znaleźć można w owocach malin, nie powinni ich spożywać ludzie ze skazą moczanową oraz niewydolnością nerek.

Medycyna ludowa polecała maliny jako lek w przypadku niedokrwistości, co może być uzasadnione zawartością mikroelementów, związków żelaza i miedzi.

Liście malin dzięki zawartości garbników mają działanie ściągające i przeciwzapalne. Niszczą bakterie i mogą być używane jako lek przeciwbiegunkowy oraz lek w leczeniu nieżytów żołądka i jelit. Znoszą także bolesne skurcze mięśni gładkich w jelitach, macicy oraz w ścianach naczyń krwionośnych.

Stara medycyna tybetańska polecała liście malin w leczeniu nerwic, a zwłaszcza neurastenii, oraz w ostrych i przewlekłych zakażeniach.

Marchew siewna

Marchew siewna – ( Daucus carota )

Marchew pochodzi z Azji Południowo-Zachodniej, tam też rośnie w stanie naturalnym. Jest uprawiana od koła podbiegunowego do strefy tropikalnej. W pierwszym roku życia rośliny wyrasta korzeń spichrzowy, natomiast kwitnie i wydaje owoce w drugim roku. Odmiany jadalne mają korzeń spichrzowy czerwony, pomarańczowy, ciemnofioletowy lub żółty, odmiany pastewne korzeń biały, żółty, czerwony lub ciemnofioletowy.
Inna nazwa: karotka.

Surowce lecznicze
W leczeniu może być wykorzystany korzeń spichrzowy oraz nasiona marchwi.

Substancje lecznicze
Korzenie marchwi poza dość dużą ilością węglowodanów zawierają pektyny, prowitaminę A, witaminy B1,witamina B2, witamina B6, witamina D, witamina H, witamina E, witamina K, witamina PP, substancję działającą podobnie do insuliny, olejek eteryczny, flawonoidy, sole mineralne, a przede wszystkim związki żelaza, fosforu, wapnia, jodu, miedzi i kobaltu.

Nasiona marchwi zawierają olejek eteryczny, flawonoidy i olej tłusty.

Kwiaty marchwi zawierają antocyjany i flawonoidy, zaś ziele karotenoidy i witaminę B2 (ryboflawinę)

Działanie;
korzenie – przeciwcukrzycowe, przeciwrobacze, działają korzystnie na przewód pokarmowy, poprawiają metabolizm; nasiona – rozkurczowe.

Korzenie marchwi dzięki bogactwu witamin, jakie zawierają, mogą być z dobrym skutkiem stosowane w leczeniu niedoborów tych witamin, a przede wszystkim niedoborów witaminy A, gdyż zawierają prowitaminę A, która w wątrobie człowieka ulega przekształceniu do postaci biologicznie aktywnej. Włączenie marchwi do diety likwiduje objawy niedoboru witaminy A, z których najczęściej występuje niedowidzenie zmierzchowe – zła, opóźniona adaptacja do ciemności, „gęsia skórka” – czyli nadmiernie szorstka skóra na kolanach, łokciach, ramionach i podudziach. U kobiet z niedoborem witaminy A występują zaburzenia miesiączkowania i płodności, a u dzieci zahamowanie wzrostu. Witamina A ma działanie ochronne, zapobiega bowiem występowaniu nowotworów układu oddechowego, zwłaszcza u ludzi narażonych na czynniki rakotwórcze – właściwość ta została potwierdzona doświadczalnie na zwierzętach. Witamina A odpowiada za stan nabłonka dróg oddechowych, wytwarzanie śluzu i oczyszczanie się oskrzeli.

Medycyna ludowa polecała sok z marchwi z miodem lub tartą gotowaną marchew na mleku jako lek na przeziębienie.

Aby w prosty sposób rozpoznać niedobory witaminy A, trzeba w pomieszczeniu, w którym zgasiliśmy światło, mierzyć czas, jaki upłynie do momentu, aż zaczniemy widzieć w ciemności. Jeśli czas ten przekracza 7-8 sekund wskazuje na niedobory witaminy A, jeśli ponad i o sekund, oznacza że niedobory są znaczne i należy zwrócić się do lekarza. Czas możemy mierzyć stoperem lub głośno liczyć 121, 122, 123 itd.

Marchew jest dobrym lekiem przy cukrzycy, zwłaszcza w postaciach wczesnych i u ludzi młodych.

Sok z marchwi ze względu na dużą zawartość soli potasu i innych minerałów może uzupełniać braki tych związków, co jest szczególnie ważne u ludzi długo leczonych lekami moczopędnymi i ludzi cierpiących na bolesne skurcze łydek. Sok ten może również być używany do płukania ust i gardła przy zapaleniach lub służyć do okładów na rany, ropnie.

Medycyna ludowa uważa, że sok z marchwi może wzmacniać popęd płciowy.

Związki siarki zawarte w korzeniu marchwi pobudzają wzrost bakterii regulujących florę układu pokarmowego. Marchew jest dobrym lekiem przy zaparciach, a marchwianka stosowana jest na biegunki u dzieci. Korzeń marchwi może być wykorzystany w leczeniu zapaleń jelit. Marchew ma także właściwości przeciwrobacze i może być pomocna w walce z glistami i owsikami. Szczególnie korzystnie marchew działa na przewód pokarmowy ludzi w wieku podeszłym, poprawia pracę jelit i znosi zaparcia. Dzięki zawartości pektyn i innych związków ma także działanie przeciwmiażdżycowe, obniża poziom cholesterolu i tłuszczów we krwi, celuloza zawarta w korzeniu marchwi sprzyja wydalaniu cholesterolu z organizmu.

Flawonoidy zawarte w marchwi działają przeciwskurczowo na naczynia, w tym także na naczynia wieńcowe. Może więc marchew być wykorzystana w leczeniu choroby wieńcowej i stwardnienia tętnic.
Marchew może także być używana na maseczki kosmetyczne.

Macierzanka piaskowa

Macierzanka piaskowa – ( Thymus serpyllum )

Roślinę tę znaleźć można w lasach, na piaszczystych polanach, w miejscach silnie nasłonecznionych, na nieużytkach. Macierzanka występuje w całym kraju i w całej Europie, w Azji, w Indiach oraz w Ameryce Północnej. Kwitnie od czerwca do września różowoliliowymi kwiatami. W czasach starożytnych była m.in. wykorzystywana do balsamowania zwłok.
Inna nazwa: cząberek.

Surowiec leczniczy
W celach leczniczych wykorzystywane jest ziele macierzanki

Substancje lecznicze
Macierzanka zawiera olejek eteryczny, którego ilość zależy od rodzaju ziela, ponadto zawiera garbniki, związki gorzkie, flawonoidy, kwasy organiczne i sole mineralne.

Zbiór i konserwacja
Ziele macierzanki należy zbierać w czasie kwitnienia od czerwca do września, ścinając młode, niezdrewniałe pędy. Suszyć w cieniu rozkładając cienką warstwą, lub w suszarniach w temperaturze nie wyższej niż 35°C. Przechowywać w szczelnie zamkniętych pudełkach.

Działanie;
wykrztuśne, dezynfekujące, żołądkowe.

Wyciągi z macierzanki są dobrym lekiem wykrztuśnym zwiększającym produkcję śluzu, pobudzają ruchy rzęsek nabłonka oddechowego, czym ułatwiają oczyszczanie się dróg oddechowych z pyłów, które wdychamy z powietrzem lub dymem tytoniowym. Zapobiegają wzrostowi bakterii w drogach oddechowych. Macierzanka jest cennym zielem dla palaczy tytoniu i chorych na przewlekłe nieżyt) oskrzeli.

Garbniki i olejek eteryczny z macierzanki dezynfekują drogi oddechowe i przewód pokarmowy od jamy ustnej aż po jelito grube. Zapobiegają zbyt szybkiemu rozwojowi bakterii i nadmiernej fermentacji w przewodzie pokarmowym. Macierzanka pobudza wydzielanie soków trawiennych w przewodzie pokarmowym, znosi wzdęcia brzucha i jest korzystnym lekiem w nieżycie niedokwaśnyrn. Wyciągi macierzanki na błony śluzowe narządów rodnych działają ściągająco i dezynfekujące, podobnie działają na skórę. Mogą być używane do leczenia drobnych skaleczeń, oparzeń, a także w przypadkach użądleń przez owady, przynoszą poprawę w nerwobólach i stłuczeniach po urazach.

Macierzanka może być wykorzystywana w przypadkach kataru, bólów głowy, migreny, a także w bolesnym miesiączkowaniu.