Owies zwyczajny

Owies zwyczajny – ( Avena sativa )

Jest to roślina jednoroczna z rodziny Traw (Gramineae), udomowiona przez człowieka w czasach historycznych, znana dziś tylko z upraw w wielu krajach Europy, zachodniej Azji i Ameryki Północnej. Niekiedy dziczeje. W Polsce jest uprawiana na glebach lekkich oraz w górach ze względu na małe wymagania glebowe i klimatyczne.

Owies wydaje łodygi kępkowe, do l m wysokie. Źdźbła nagie i gładkie, pochwy liściowe gładkie, blaszki liściowe, zwłaszcza na brzegu, szorstkie. Kwiatostan – duża wiecha, mniej lub więcej rozpierzchła.

Surowce lecznicze
W celach leczniczych używane są młode rośliny i słoma

Substancje lecznicze
Ziele i słoma owsiana zawierają węglowodany, saponinę oraz sole mineralne obfitujące w krzemionkę, w tym również rozpuszczalną w wodzie. Surowiec ten jest słabo dotąd zbadany. Ziarna i płatki owsiane zawierają jako najważniejszy składnik skrobię o ziarnach złożonych z drobnych ziarenek, łatwo strawną po ugotowaniu. Jest nieco białka, ponadto witaminy, zwłaszcza witamina E w kiełkach, a także sole mineralne, bogate w związki wapnia. Mąka owsiana składa się głównie ze skrobi.

Zbiór i konserwacja
W lecznictwie znajduje zastosowanie świeże ziele z młodych roślin, zebrane przed kwitnieniem i wysuszone w cieniu i przewiewie, a także słoma owsiana zebrana po dojrzeniu ziarna. Surowcem jest ziele owsa – Herba Avenae. Bywają również zbierane dojrzałe, całe ziarna owsa – Fructus Avenae, ponadto płatki owsiane -Fructus Avenae exconicatus, a także mąka owsiana – Farina Avenae.

Działanie;
Wodne wyciągi z ziela owsa działają wykrztuśnie, a także przeciwbólowe w schorzeniach reumatycznych, kamicy moczowej i chorobach nerek. Ponadto stanowią dobry środek mineralizujący, bogaty w rozpuszczalną w wodzie krzemionkę, wpływającą dodatnio na przemianę materii, stan naczyń krwionośnych, narządów wewnętrznych, kości, skóry, włosów i paznokci. Związki krzemu mają też korzystny wpływ na aktywność hormonalną ludzi starszych. Rozpuszczalna w wodzie krzemionka wydala się częściowo z moczem, gdzie odgrywa rolę jednego z koloidów ochronnych, przeciwdziałających krystalizacji składników mineralnych w drogach moczowych. Nalewka z ziela owsa wykazuje działanie wzmacniające system nerwowy, zwłaszcza w bezsenności, wyczerpaniu nerwowym, pląsawicy i epilepsji. Kąpiele w odwarze z ziela lub słomy owsianej, bogate w rozpuszczalną krzemionkę, wykazują korzystne działanie w artretyzmie, chorobie reumatycznej, kamicy nerkowej i schorzeniach nerek. Również w chorobach skórnych i czyraczności oraz nadmiernej potliwości nóg.

Kleik z płatków owsianych działa korzystnie jako łatwo strawny środek dietetyczny, a także jako łagodny środek powlekający. Zewnętrznie płatki i mąka owsiana działają odmiękczająco.

W lecznictwie ludowym płatki owsiane i kleik z płatków, spożywane codziennie, uważane są za środek zwiększający popęd płciowy i odmładzający, zapobiegający przedwczesnemu starzeniu się organizmu.

Płatki i mąka owsiana zarobione z wodą służą do okładów odmiękczających na ropnie i czyraki.

Oman wielki

Oman wielki – ( Inula helenium )

Jest to bylina z rodziny Złożonych (Compositae), pochodząca prawdopodobnie z Azji Środkowej i rozpowszechniona dość pospolicie w Europie. W Polsce występuje w zaroślach, na porębach i przy źródłach, zarówno na niżu, jak też w niższych położeniach górskich. Roślinę tę uprawia się w Polsce do celów farmaceutycznych.
Oman wytwarza bulwiasto zgrubiałe, rozgałęzione kłącza, z których wyrastają łodygi proste, bruzdowane, górą wełniste owłosione i nieco rozgałęzione, do 1,5 m wysokie. Liście dolne są podłużnie eliptyczne, zwężające się w ogonek, u szczytu zaostrzone. Liście łodygowe sercowatojajowate, nasadą obejmujące łodygę. Wszystkie liście od spodu filcowate owłosione, na brzegu nierówno karbowano ząbkowate. Kwiaty żółte, zebrane w duże koszyczki, ustawione na szczycie łodygi w baldachokształtną wiechę.

Surowce lecznicze
W celach leczniczych używane są korzenie i kłącza

Substancje lecznicze
Korzeń omanu zawiera do 3,5% olejku eterycznego (polskie normy wymagają od surowca aptecznego co najmniej 1,8% olejku). Olejek stanowi mieszaninę krystalicznych laktonów seskwiterpenowych (m.in. alantolaktonu, izoalantolaktonu i dwuhydroalantolaktonu), nazywaną heleniną, oraz towarzyszących jej innych substancji (m.in. azulenu i pentainenu – pochodnej tymolu). Są również w korzeniu fitosterole (np. β-sytosterol), polifruktozan inulina (43%) oraz do 6% soli mineralnych.

Zbiór i konserwacja
Do celów leczniczych uprawia się oman z nasion na wilgotnych, gliniastych gruntach. W 2-3 roku wegetacji zbiera się jesienią korzenie i kłącza, myje i czyści, kraje grubsze fragmenty i suszy w temperaturze nie przekraczającej 35°C w suszarni ogrzewanej. Otrzymuje się jako surowiec korzeń omanu – Radix Inulae (syn. Radix Enulae, Radix Helenii). Należy go przechowywać w miejscach suchych i ciemnych. Chronić od owadów.

Działanie;
Olejek zawarty w korzeniu omanu pobudza ruchy nabłonka rzęskowego dróg oddechowych, zwiększa czynność wydzielniczą błon śluzowych gardła i oskrzeli, ułatwiając usuwanie zalegającego tam śluzu. Składnik olejku, heleniną, wykazuje również działanie bakteriobójcze i ogranicza rozwój flory bakteryjnej w jelitach.

Związki czynne omanu wchłaniają się łatwo z przewodu pokarmowego i docierają do wątroby, gdzie część z nich przedostaje się do żółci, a z nią przepływa przez drogi żółciowe do dwunastnicy i jest wydalana z kałem. Niewielka ilość tych związków przenika również do moczu i wywiera słabe działanie bakteriobójcze, natomiast tylko znikoma część przedostaje się do oskrzeli i płuc. Wyciągi omanu działają też odkażająco na skórę i błony śluzowe. Z własnościami bakteriobójczymi heleniny wiąże się działanie przeciwzapalne przetworów z korzenia omanu.

Wyciągi z omanu zmniejszają ponadto napięcie mięśni gładkich jelit, zwłaszcza jeśli znajdują się one w stanie skurczu. Tym samym łagodzą bóle brzucha, ułatwiają odejście gazów i regulują wypróżnienia. Słabiej działają na drogi moczowe i nieznacznie zwiększają wydzielanie moczu.

Działanie goryczkowe składników korzenia omanu, wzmagające wydzielanie soku żołądkowego, ma znaczenie niewielkie, podobnie jak własności przeciwpasożytnicze olejku eterycznego, obserwowane in vitro. Związki te, mające charakter laktonów, ulegają po części rozkładowi w alkalicznym środowisku jelita cienkiego albo ulegają resorpcji, wobec czego docierają do pasożytów w zbyt niskim stężeniu.

W lecznictwie ludowym oman znajduje zastosowanie w zapaleniu nerek i dróg moczowych, a zwłaszcza pęcherza moczowego.

Niekiedy podaje się wyciągi z korzenia omanu w zaburzeniach trawiennych, zwłaszcza w nieżycie żołądka i jelit, nudnościach i wymiotach, a nawet biegunkach.

Ogórecznik lekarski

Ogórecznik lekarski – ( Borago officinalis L.)

Jest to roślina jednoroczna z rodziny Szorstkolistnych (Boraginaceae), pochodząca z zachodniej części basenu Morza Śródziemnego, skąd rozprzestrzeniła się aż po Azję Mniejszą i Syberię, a także Europę środkową i zachodnią. W Polsce rośnie jako rzadki chwast ogrodowy.
Ogórecznik ma łodygę wzniesioną, wysoką do 60 cm, w górze wiechowato rozgałęzioną. Cała roślina jest odstające szorstko owłosiona. Liście dolne duże, jajowate, górne małe, wpół obejmujące łodygę. Kwiaty promieniste o koronie niebieskiej, rzadko białej. Płatki zaostrzone. Kwitnie od czerwca do sierpnia.

Surowce lecznicze
W celach leczniczych wykorzystywane są górne części pędów

Substancje lecznicze
Skład chemiczny ziela nie jest jeszcze dokładnie poznany. Wyizolowano flawonoidy (m.in. kwercetynę, izoramnetynę i kemferol oraz ich glukozydy), związki śluzowe (do 12,5%), garbniki (około 3%), cholinę, kwasy organiczne, a wśród nich kwas askorbowy (wit. C), a także sole mineralne zawierające rozpuszczalną krzemionkę.

Zbiór i konserwacja
Do celów leczniczych zbiera się w okresie zakwitania górne ulistnione części pędów ogórecznika i szybko suszy rozłożone cienką warstwą w miejscach zacienionych i przewiewnych. Otrzymuje się ziele ogórecznika – Herba Boragims.

Działanie;
Ziele ogórecznika należy do surowców o łagodnym działaniu na organizm. Dzięki obecności flawonoidów i niektórych soli mineralnych, zwłaszcza azotanu potasu, przetwory z ogórecznika nieznacznie zwiększają dobową ilość wydalanego moczu i przyspieszają usuwanie z ustroju jonów chloru, mocznika, kwasu moczowego i innych szkodliwych produktów przemiany materii. Daje to dobre wyniki w chorobach nerek, dnie, chorobie reumatycznej i schorzeniach skórnych.

Ziele ogórecznika wykazuje ponadto słabe działanie napotne i przeciwgorączkowe. Działanie napotne sprzyja usuwaniu z organizmu szkodliwych produktów przemiany materii.

Na uwagę zasługuje również działanie przeciwzapalne wyciągu z ziela ogórecznika, związane z obecnością śluzów, które osłaniają błonę śluzową jamy ustnej, przełyku i żołądka, oraz flawonoidów, które uszczelniają ściany włosowatych naczyń krwionośnych przewodu pokarmowego i tym samym zmniejszają stany zapalne. Podobne działanie obserwuje się po podaniu wyciągu zewnętrznie na skórę i na rany.

Zewnętrznie stosuje się przetwory z ogórecznika jako środki ułatwiające gojenie ran, oparzeń termicznych i promieniami nadfioletowymi, uszkodzeń naskórka i wybroczyn oraz obrzęków spowodowanych stłuczeniami.  Ogórecznik stosuje się również w kosmetyce do kąpieli i okładów w celu przywrócenia skórze jędrności i elastyczności, oraz dla zmniejszenia widoczności niektórych wad skóry, zwłaszcza drobnych blizn, zaczerwień, odmrozin i wyprysków. Niegdyś napary z kwiatów ogórecznika stosowano do przemywań i okładów w przypadkach zapalenia spojówek i zaczerwienienia oczu. W lecznictwie ludowym przetwory z ogórecznika stosowano jako środek moczopędny, „czyszczący krew” i przeciwzapalny. Świeży sok z ogórecznika podawano w zapaleniu opłucnej.