Szałwia lekarska

Szałwia lekarska – ( Salvia officinalis )

Roślina ta jest od kilku wieków uprawiana w naszym kraju. Pochodzi z krajów Basenu Morza Śródziemnego. Jest rośliną wieloletnią. Zakwita w drugim roku życia, w maju i czerwcu fiołkowymi, czasem białymi kwiatami, w sierpniu wydaje owoce. Uprawy wymagają starannej ochrony przed mrozami. Od czasów starożytnych szałwia była uważana za lek na bezpłodność. Ma bardzo szerokie zastosowanie, dlatego w dawnej Polsce mówiono „śmierć tego nie ubodzie u kogo szałwia w ogrodzie”.

Surowce lecznicze
W celach leczniczych wykorzystywane są liście szałwi.

Substancje lecznicze
Szałwia zawiera olejek eteryczny, garbniki pirokatechinowe, flawonoidy, fenolokwasy, goryczki, prowitaminę A, witaminy B, C, PP, a także sole mineralne.

Zbiór i konserwacja
Już w pierwszym roku życia rośliny można zebrać 1/3 liści nie narażając jej na zniszczenie. W drugim roku ścina się pędy w początkowym okresie kwitnienia, kiedy zawierają najwięcej olejku eterycznego. Liście szałwi należy suszyć w miejscach ocienionych, przewiewnych, w suszarniach w temperaturze nie wyższej niż 35°C. Przechowywać w workach płóciennych w suchych pomieszczeniach.

Działanie;
Przeciwpotne, przeciwzapalne, żołądkowe, dezynfekujące, przeciwcukrzycowe.

Działanie przeciwpotne wyciągów z liści szałwi występuje już po 2-3 godzinach od spożycia i trwa 1 -3 dni. Od dawna znano własności przeciwzapalne szałwi i to zarówno zewnętrznie jak i do wewnątrz stosowanej. Szałwia hamuje rozmnażanie się wielu rodzajów bakterii Gram dodatnich i Gram ujemnych, a także odpornych na antybiotyki, unieczynnia toksyny bakteryjne. Szałwia zatrzymuje krwawienia z przewodu pokarmowego i zmniejsza przepuszczalność naczyń włosowatych. Pobudza wydzielanie soku żołądkowego. Jest korzystna w leczeniu chorób wątroby przebiegających z upośledzonym wytwarzaniem żółci lub po toksycznym uszkodzeniu wątroby.

Ponadto przywraca prawidłową czynność skurczową jelit, znosi skurcze jelit, ułatwia trawienie i przyswajanie pokarmów, działa wiatropędnie. Ma także właściwości obniżania poziomu cukru we krwi, co może być korzystne w leczeniu cukrzycy. Jest to jednak działanie stosunkowo słabe i może uzupełniać jedynie działanie innych leków przeciwcukrzycowych. Zmiany w leczeniu cukrzycy należy zawsze uzgodnić z lekarzem.

Szałwia może być wykorzystana w leczeniu stanów wzmożonej ogólnej potliwości, potliwości w chorobach gorączkowych, w nadczynności tarczycy, a także nadmiernej potliwości na tle zaburzeń nerwicowych i okresu przekwitania.

Szałwia znana jest popularnie jako ziele do płukania jamy ustnej w przypadkach kłopotów z zębami i dziąsłami. Może także być używana do płukania gardła przy anginach. Wyciągów z szałwi można używać do przemywania i kompresów w przypadku trudno gojących się ran oraz czyraków, a także przy zapaleniach skóry.

Świetlik łąkowy

Świetlik łąkowy – ( Euphrasia rostkoviana )

Roślina roczna, występuje w całym kraju w stanie naturalnym. Rośnie na wilgotnych łąkach i torfowiskach oraz na brzegach lasów. Kwitnie od maja do października. Żyje półpasożytniczo na korzeniach innych roślin łąkowych. Kwiaty na tle zieleni, przypominają świeczki. Świetlik występuje w całej Europie.
Inne nazwy: świetlik lekarski, ptasie oczka, złodziej mleczny.

Surowce lecznicze
W celach leczniczych zbiera się ziele świetlika.

Substancje lecznicze
Ziele świetlika zawiera glikozyd – aukubinę, garbniki, kwasy fenolowe, olejek eteryczny, pochodne kumaryny, sole mineralne szczególnie dużo związków miedzi i manganu.

Zbiór i konserwacja
Ziele świetlika ścina się w pełnym rozkwicie i suszy rozłożone cienką warstwą w miejscach ocienionych lub w suszarniach w temperaturze nie wyższej niż 40°C. Wysuszone ziele trzeba przechowywać w szczelnie zamkniętych naczyniach, inaczej łatwo wilgotnieje i traci swoje właściwości.

Działanie;
przeciwzapalne i dezynfekujące.

Świetlik był od dawna stosowany w leczeniu alergicznych i bakteryjnych zapaleń spojówek oczu, ponieważ zawiera on aukubinę która hamuje wydzielanie histaminy, co zmniejsza reakcje alergiczne. Ponadto garbniki i kwasy polifenolowe zawarte w świetliku mają właściwości przeciwzapalne i przeciwbakteryjne, niszczą wiele szczepów bakterii, m.in. gronkowce i paciorkowce. Uszczelniają naczynia krwionośne oczu, zapobiegają także krwawieniom z naczyń siatkówki.

Świetlik może być stosowany w zapaleniach spojówek oczu i brzegów powiek, w wiosennym zapaleniu spojówek, przypadkach „jęczmieni”, a także w przypadkach zmęczenia oczu pracą przy sztucznym świetle, czy długim oglądaniem telewizji. Jest on również cenny dla ludzi, których oczy są nadwrażliwe na promienie słoneczne. Może być polecany do przemywania oczu w przypadkach katarów przebiegających z ostrym łzawieniem. Powinni o nim pamiętać ludzie narażeni na pyły i dymy przemysłowe.

Odwar z ziela świetlika może być stosowany wewnętrznie w chorobach żołądka i wątroby, w zaburzeniach trawienia i w kolce żółciowej, u ludzi z obniżonym ciśnieniem tętniczym.

Medycyna ludowa polecała stosowanie świetlika przy bólach głowy i bezsenności.

Sosna zwyczajna

Sosna zwyczajna – ( Pinus sivestris )

To najpopularniejsze chyba w naszym kraju drzewo-. Rośnie w całej strefie umiarkowanej na półkuli Północnej. Może osiągać 40 m Wysokości. Pojedynczo rosnące okazy owocują w 25 roku życia, w drzewostanach zaczynają owocować w 35 roku. Co 3-4 lata owocują szczególnie obficie.
Inne nazwy: choina

Surowce lecznicze
Do celów leczniczych wykorzystuje się pączki, młode pędy, pędy uiglone, korę i żywicę.

Substancje lecznicze
Pączki sosny zawierają olejek eteryczny, substancje gorzkie, garbniki, witaminę C, flawonoidy i sole mineralne. Młode pędy sosny – olejek eteryczny.
Dziegieć sosnowy – gwajakol, krezol, pirokatechol, węglowodory aromatyczne i kwasy żywiczne.

Zbiór i konserwacja
Pączki zbiera się wyłącznie z drzew ściętych w porze zimowej między listopadem a kwietniem. Najcenniejsze są pączki zbierane z samego szczytu młodych, wycinanych podczas zabiegów pielęgnacyjnych, drzew. Nie wolno zrywać pączków z drzew rosnących. Do suszenia pączki rozkładamy cienką warstwą w pomieszczeniach przewiewnych lub w suszarniach, w temperaturze nie wyższej niż 25°C. Wysuszone gładkie pączki o zamkniętych łuskach powleczone są żywicą, mają zapach balsamiczny.

Młode pędy sosny zbiera się z drzew ściętych wczesną wiosną, kiedy rozwiną się z pączków, osiągną długość 5 cm i są okryte łuskami. Z pędów tych uzyskuje się olejek.

Uiglone gałązki sosny, tzw. cetynę, zbiera się z drzew ściętych wiosną lub jesienią. Wybierać należy pędy długości ok. 30 cm, pokryte świeżymi igłami.

Z drzewa sosnowego drogą suchej destylacji otrzymuje się dziegieć sosnowy.

Żywicę sosnową możemy uzyskać przez nacięcie pnia sosny i zbiór skapującego soku do specjalnych pojemników. Z żywicy i karpiny drogą destylacji z parą wodną otrzymujemy olejek terpenowy (terpentynę).

Działanie;
Pączki sosny mają działanie wykrztuśne, dezynfekujące, moczopędne. Substancje czynne w nich zawarte zwiększają ilość śluzu wytwarzanego w drogach oddechowych, ułatwiają oczyszczanie się oskrzeli. Ponadto mają działanie bakteriobójcze i niszczą drobnoustroje w drogach oddechowych, ponadto wykazują działanie rozkurczowe na mięśniówkę gładką oskrzeli. Wyciągi z pączków sosny mogą być dobrym skutkiem stosowane w leczeniu nieżytów oskrzeli, w zapaleniach przewodu pokarmowego oraz dróg moczowych.

Olejek sosnowy, uzyskiwany z pączków, także ma działanie wykrztuśne, bakteriobójcze i rozkurczowe. Może być używany do inhalacji w nieżytach górnych dróg oddechowych oraz w chorobach skóry. Zwiększa także ilość wytwarzanego moczu.

Olejek terpentynowy uzyskiwany z żywicy działając na skórę powoduje powstanie rumienią, ponadto działa antyseptycznie. Po dalszej przeróbce otrzymuje się z niego mieszaninę pinenów, które mogą być podawane doustnie i nie drażnią błon śluzowych, działają żółciopędnie, przeciwskurczowo i dezynfekują drogi moczowe.

Dziegieć sosnowy działa antyseptycznie i jest używany w leczeniu wielu chorób skóry, m.in. łuszczycy. Wyciągi z kory sosnowej są używane jako leki przeciwbiegunkowe.

Śliwa tarnina

Śliwa tarnina – ( Prunus spinosa )

Krzew pospolity w całym kraju. Ma białe lub zielonawobiałe kwiaty i gałązki z licznymi cierniami. Rośnie na miedzach, słonecznych zboczach, w lasach liściastych i iglastych. Kwitnie w kwietniu, owocuje w październiku, a nawet w listopadzie.
Inne nazwy: tarnina, ciernie, tarń, tarka, ciarki, cierniak, żarnośliwa, korcipa, wilżyna.

Surowce lecznicze
W celach leczniczych wykorzystuje się kwiaty, owoce i korę.

Substancje lecznicze
Kwiaty tarniny zawierają flawonoidy, glikozydy, związki cukrowe i sole mineralne.

Owoce – prócz wyżej wymienionych związków zawierają garbniki, kwasy organiczne, glikozyd, amigdalinę, antocyjany a także pektyny.

Zbiór i konserwacja
Kwiaty tarniny zrywać należy delikatnie, gdyż są wrażliwe na zgniatanie, a także dlatego, że łatwo można o ciernie pokaleczyć sobie ręce. Zbierać przy słonecznej pogodzie. Suszyć rozkładając cienką warstwą w miejscach ocienionych, w suszarniach temperatura nie powinna być wyższa niż 35°C

Owoce – dojrzałe są ciemnofioletowe i pokryte niebieskimi nalotem. Suszymy podobnie jak kwiaty. Po wysuszeniu są pomarszczone. Najlepiej je zbierać po pierwszych przymrozkach, kiedy trącaj swój cierpki smak.

Działanie;
kwiaty – moczopędne, rozwalniające; owoce – przeciwzapalne, przeciwbiegunkowe.

Związki zawarte w kwiatach tarniny zwiększają ilość wytwarzanego moczu, a także znoszą stany zapalne w drogach moczowych, mogą więc być używane w leczeniu przewlekłych zakażeń dróg moczowych w kamicy moczowej. Ponadto związki te uszczelniają ściany naczyń włosowatych. Medycyna ludowa uważa kwiaty tarniny za lek „czyszczący krew”, co jest uzasadnione, bowiem z moczem wydalane są szkodliwe produkty przemiany materii. Ponadto związki czynne kwiatów tarniny pobudzają przemianę materii i mają łagodne działanie przeczyszczające.

Owoce tarniny ze względu na dużą zawartość garbników działają przeciwnie do kwiatów – zapierające. Niszczą bakterie w przewodzie pokarmowym, hamują krwawienia i mają działanie przeciwzapalne. Działanie tarniny jest podobne do borówki czernicy. Owoce tarniny są wskazane szczególnie u ludzi w wieku podeszłym i u dzieci, w przewlekłych nieżytach żołądka i jelit przebiegających z nadmierną fermentacją.

Skrzyp polny

Skrzyp polny – ( Equisetum arvense )

Roślina popularna w całym kraju. Rośnie na glebach piaszczystych, najczęściej na nieużytkach, przy drogach, nad rzekami, jest chwastem wielu upraw. Wiosną wyrastają najpierw pędy zarodnikowe zakończone kłosem, a po ich zaniku pojawiają się pędy płonę z okółkowo ułożonymi gałązkami. Nazwa rośliny wywodzi się prawdopodobnie od tego, że przy pocieraniu jej w palcach słychać chrzęst, skrzypienie.
Inne gatunki skrzypu to skrzyp leśny (Eąuisetum silvaticum) o pędach silnie rozgałęzionych i często zwisających, skrzyp olbrzymi (Eguisetum maximum) o białych międzywęźlach, skrzyp łąkowy (o sinozielonych pędach – Eguisetum pratense) oraz skrzyp błotny (Eguisetum palustre).
Inne nazwy: chwoszcz, chwoszczka, jedlinka polna, strzępka, przęstka, krzemionka, koński ogon.

Surowce lecznicze
W celach leczniczych wykorzystywane są pędy płone (zielone),

Substancje lecznicze
Ziele skrzypu zawiera przede wszystkim dużo krzemionki i to postaci rozpuszczalnej, dobrze przyswajalnej, ponadto flawonoidy, saponiny, garbniki i sole mineralne.

Zbiór i konserwacja
Pędy płonę ścina się przez całe lato, 10-15 cm nad ziemią. Na lekarstwo należy wybierać pędy zdrowe, bez rdzy. Suszenie powinno odbywać się w miejscach ocienionych i przewiewnych, w suszarniach w temperaturze nie wyższej niż 4O°C. Suszone ziele skrzypu przechowywać należy w suchych pomieszczeniach.

Działanie;
moczopędne, poprawiające przemianę materii, hamujące krwawienia

Związki czynne zawarte w skrzypie zwiększają ilość wydalanego moczu, a wraz z nim szkodliwych produktów przemiany materii. Działanie to jest nawet silniejsze niż wielu znanych środków moczopędnych. Dzięki zawartości związków krzemu skrzyp ma duże znaczenie w procesach regeneracyjnych, wpływa on na metabolizm kolagenu, a w konsekwencji na gojenie się ran i odbudowę kości. Związki krzemu zapobiegają także odkładaniu się złogów w drogach moczowych. Skrzyp opóźnia procesy starzenia się.

Związki czynne zawarte w skrzypie wzmacniają ściany naczyń, zapobiegają ich łatwemu pękaniu, zmniejszają skłonność do krwawień, poprawiają stan włosów i paznokci, są ważne w procesach odpornościowych.

Ziele skrzypu jest szczególnie cenne dla ludzi w wieku podeszłym i dla kobiet karmiących, gdyż poprawia mineralizację kości. Korzystne jest w przypadkach przedłużających się krwawień miesięcznych, a także w niewielkich krwawieniach z przewodu pokarmowego.

Medycyna ludowa uważała skrzyp za cenny lek w przewlekłych zapaleniach oskrzeli, a także polecała go do płukania ust i gardła w stanach zapalnych lub do pielęgnacji włosów w przypadkach łysienia. Cyganie używali skrzypu jako leku przeciw padaczce.