Fiołek trójbarwny

Fiołek trójbarwny – ( Viola tricolor )

Jest to roślina jedno- lub dwuletnia z rodziny Fiołkowatych (Violaceae), występująca w Europie, Afryce Pomocnej, Małej Azji, na Syberii oraz w Ameryce Pomocnej. W Polsce rośnie pospolicie na polach, przydrożach i słonecznych zboczach. Gatunek ten tworzy szereg typów i form przejściowych. Ze skrzyżowania Viola tricolor, Viola lutea i Viola altaica pochodzą powszechnie uprawiane rośliny ozdobne, znane bratki.

Fiołek trójbarwny ma łodygę podnoszącą się, w dolnej części rozesłaną, kanciastą, do 40 cm wysoką, zwykle rozgałęzioną. Liście ogonkowe, długości do 5 cm, dolne sercowatojajowate, górne lancetowate, w nasadzie klinowato zwężone, na brzegach ząbkowane. Przy ogonku wyrastają po obu stronach dwa duże, pierzaste przylistki, dłuższe od ogonka liściowego. Kwiaty pojedyncze, obupłciowe, wolnopłatkowe, grzbieciste wyrastają na długich szypułkach w pachwinach liści. Płatki korony są więcej niż o połowę dłuższe od działek. Górne płatki parzyste, zwykle fioletowe, oba płatki boczne zazwyczaj żółte, a dolny największy ze wszystkich, również żółty, wytwarza do tyłu bledszą, niebieskawosiną lub zielonofloletową ostrogę. Owocem jest torebka pękająca na 3 części. Nasiona drobne, żółtobrunatne.

Surowce lecznicze
W celach leczniczych używane są młode pędy rośliny

Substancje lecznicze
Ziele fiołka trójbarwnego zawiera flawonoidy, jak rutyna i kwercetyna (do 10%), antocyjany, jak wiolanina, 3-glukozyd delfinidyny i 3-glukozyd peonidyny, karotenoidy, jak wiolaksantyna, zeaksantyna i β-karoten, salicylan metylu w postaci glikozydu wiolutozydu, śluz, garbniki, ślady olejku eterycznego i sole mineralne (do 11%).

Zbiór i konserwacja
Do celów leczniczych zbiera się od maja do września młode kwitnące pędy o barwie żywozielonej, odrzucając dolne pożółkłe części łodyg. Suszy się w cieniu i przewiewie. Surowcem leczniczym jest ziele fiołka trójbarwnego (syn. bratki lub ziele bratka) – Herba Violae tricoloris (syn. Herba Jaceae). Niekiedy zbiera się ziele fiołka polnego – Viola arvensis Murray, o kwiatach żółtawych, drobniejszych. Uchodzi on jednak za mniej cenny pod względem leczniczym.

Działanie;
Ziele fiołka trójbarwnego wykazuje słabe własności moczopędne. Jednocześnie niektóre związki zawarte z surowcu tworzą w organizmie rozpuszczalne w wodzie połączenia ze szkodliwymi dla zdrowia produktami zakłóconej z różnych powodów przemiany materii i ułatwiają usunięcie ich z moczem. Jest to działanie odtruwające, ważne w niektórych chorobach na tle metabolicznym, m.in. w gośćcu, skazie moczanowej i niektórych schorzeniach skórnych. Duże znaczenie ma działanie przetworów z ziela fiołka trójbarwnego na ściany włosowatych naczyń krwionośnych i przemianę materii. Przypisuje się je flawonoidom zawartym w zielu fiołka, zwłaszcza rutynie, zaliczanej do grupy witamin P. Rutyna przedłuża działanie witaminy C i ma wyraźny wpływ na różne procesy metaboliczne ustroju. Zwęża też nieco i uszczelnia ściany włosowatych naczyń, przeciwdziałając przenikaniu osocza i krwinek czerwonych na zewnątrz łożyska naczyniowego. Podobnie, choć nieco słabiej, działają na stan naczyń krwionośnych zawarte w zielu fiołka antocyjany.

Ziele bratków nieznacznie zwiększa wydzielanie śluzu oskrzelowego, przywraca prawidłowe ruchy nabłonka rzęskowego i ułatwia odkrztuszanie. W większych dawkach działa słabo napotnie i przeczyszczające.