Oman wielki

Oman wielki – ( Inula helenium )

Jest to bylina z rodziny Złożonych (Compositae), pochodząca prawdopodobnie z Azji Środkowej i rozpowszechniona dość pospolicie w Europie. W Polsce występuje w zaroślach, na porębach i przy źródłach, zarówno na niżu, jak też w niższych położeniach górskich. Roślinę tę uprawia się w Polsce do celów farmaceutycznych.
Oman wytwarza bulwiasto zgrubiałe, rozgałęzione kłącza, z których wyrastają łodygi proste, bruzdowane, górą wełniste owłosione i nieco rozgałęzione, do 1,5 m wysokie. Liście dolne są podłużnie eliptyczne, zwężające się w ogonek, u szczytu zaostrzone. Liście łodygowe sercowatojajowate, nasadą obejmujące łodygę. Wszystkie liście od spodu filcowate owłosione, na brzegu nierówno karbowano ząbkowate. Kwiaty żółte, zebrane w duże koszyczki, ustawione na szczycie łodygi w baldachokształtną wiechę.

Surowce lecznicze
W celach leczniczych używane są korzenie i kłącza

Substancje lecznicze
Korzeń omanu zawiera do 3,5% olejku eterycznego (polskie normy wymagają od surowca aptecznego co najmniej 1,8% olejku). Olejek stanowi mieszaninę krystalicznych laktonów seskwiterpenowych (m.in. alantolaktonu, izoalantolaktonu i dwuhydroalantolaktonu), nazywaną heleniną, oraz towarzyszących jej innych substancji (m.in. azulenu i pentainenu – pochodnej tymolu). Są również w korzeniu fitosterole (np. β-sytosterol), polifruktozan inulina (43%) oraz do 6% soli mineralnych.

Zbiór i konserwacja
Do celów leczniczych uprawia się oman z nasion na wilgotnych, gliniastych gruntach. W 2-3 roku wegetacji zbiera się jesienią korzenie i kłącza, myje i czyści, kraje grubsze fragmenty i suszy w temperaturze nie przekraczającej 35°C w suszarni ogrzewanej. Otrzymuje się jako surowiec korzeń omanu – Radix Inulae (syn. Radix Enulae, Radix Helenii). Należy go przechowywać w miejscach suchych i ciemnych. Chronić od owadów.

Działanie;
Olejek zawarty w korzeniu omanu pobudza ruchy nabłonka rzęskowego dróg oddechowych, zwiększa czynność wydzielniczą błon śluzowych gardła i oskrzeli, ułatwiając usuwanie zalegającego tam śluzu. Składnik olejku, heleniną, wykazuje również działanie bakteriobójcze i ogranicza rozwój flory bakteryjnej w jelitach.

Związki czynne omanu wchłaniają się łatwo z przewodu pokarmowego i docierają do wątroby, gdzie część z nich przedostaje się do żółci, a z nią przepływa przez drogi żółciowe do dwunastnicy i jest wydalana z kałem. Niewielka ilość tych związków przenika również do moczu i wywiera słabe działanie bakteriobójcze, natomiast tylko znikoma część przedostaje się do oskrzeli i płuc. Wyciągi omanu działają też odkażająco na skórę i błony śluzowe. Z własnościami bakteriobójczymi heleniny wiąże się działanie przeciwzapalne przetworów z korzenia omanu.

Wyciągi z omanu zmniejszają ponadto napięcie mięśni gładkich jelit, zwłaszcza jeśli znajdują się one w stanie skurczu. Tym samym łagodzą bóle brzucha, ułatwiają odejście gazów i regulują wypróżnienia. Słabiej działają na drogi moczowe i nieznacznie zwiększają wydzielanie moczu.

Działanie goryczkowe składników korzenia omanu, wzmagające wydzielanie soku żołądkowego, ma znaczenie niewielkie, podobnie jak własności przeciwpasożytnicze olejku eterycznego, obserwowane in vitro. Związki te, mające charakter laktonów, ulegają po części rozkładowi w alkalicznym środowisku jelita cienkiego albo ulegają resorpcji, wobec czego docierają do pasożytów w zbyt niskim stężeniu.

W lecznictwie ludowym oman znajduje zastosowanie w zapaleniu nerek i dróg moczowych, a zwłaszcza pęcherza moczowego.

Niekiedy podaje się wyciągi z korzenia omanu w zaburzeniach trawiennych, zwłaszcza w nieżycie żołądka i jelit, nudnościach i wymiotach, a nawet biegunkach.