Ryż siewny to gatunek ryżu, jednorocznej rośliny zbożowej z rodziny wiechlinowatych, dawniej nazywanych trawami. Pochodzi z Azji Południowo-Wschodniej. Znane są bardzo liczne odmiany, które są dostosowane do przeróżnych warunków środowiskowych. Roślina ta upowszechniła się i jest uprawiana w rejonach o silnej gęstości zaludnienia, ponieważ wymaga pracochłonnych zabiegów – sadzenia, nawadniania pól, zbiorów.
Ze względu na wymagania ekologiczne wyróżnia się:
Ryż suchy – „górski” – może być uprawiany bez nawadniania, lecz daje mniejsze plony.
Ryż mokry – „padi” – roślina bagienna, która musi rosnąć w płytkiej wodzie. Większość z nich dostarcza ziarna, które po wysuszeniu spożywa się bezpośrednio.
Odmiany ryżu:
ryż biały – najbardziej popularna odmiana, poddawany tak zwanemu procesowi polerowania przez co traci większość składników odżywczych
ryż brązowy – pozbawiony tylko niejadalnej łuski wokół ziarna, bogaty w składniki odżywcze, charakteryzuje się specyficznym orzechowym aromatem
ryż parboiled – biały ryż poddany działaniu pary wodnej pod wysokim ciśnieniem, dzięki temu nie traci witamin i składników odżywczych
ryż czarny (ryż indonezyjski) – bogaty w przeciwutleniacze i witaminę E, posiada orzechowy aromat ryż czerwony – bogaty w składniki odżywcze i błonnik
Roślina jadalna:
Częściowo obłuskane ziarno, pozbawione tylko plew – zwane jest ryżem brązowym – zawiera białko i niewielkie ilości tłuszczu; stanowi źródło tiaminy, niacyny, ryboflawiny, żelaza, wapnia. Ziarna ryżu otoczone są zrośniętymi plewkami. Podczas młocki usuwa się zwykle zarówno plewy, jak i otręby, czasem dodatkowo stosuje się polerowanie glukozą i talkiem, co nadaje ziarniakom połysk. Czasem przed młóceniem ryż wstępnie obgotowuje się, co pozwala na zachowanie większości jego składników odżywczych. Zawartość białka jest niestety niska dlatego sam ryż stanowi niezrównoważone pożywienie w stosunku do chleba. Wiele witamin i minerałów jest skoncentrowanych w otrębach i zarodku ziarna ryżu, więc białe odmiany będą uboższe w te składniki. Wyjątek stanowi typ parboiled, który powstaje poprzez poddanie działaniu pary wodnej pod wysokim ciśnieniem ziaren ryżu przed procesem mielenia, co powoduje przenikanie części witamin i składników mineralnych do ich wnętrza, więc nie są całkowicie tracone. Całkowicie obłuskane ziarno – tzw. biały ryż – jest w znacznym stopniu pozbawione cennych składników odżywczych. Przed spożyciem ryż jest gotowany i jadany jako odrębne danie lub używany do przygotowywania zup, dań głównych i dodatków, szczególnie w kuchni orientalnej i bliskowschodniej. Z ryżu siewnego wytwarza się mąkę, kaszę, ziarno, jest to także surowiec do wyrobu alkoholu – sake, araku oraz wina ryżowego.
Produkty uboczne powstające podczas obróbki ziaren ryżu, wykorzystuje się jako karmę dla zwierząt. Z otrąb uzyskuje się olej używany do celów spożywczych i przemysłowych. Pokruszone ziarna wykorzystuje się do warzenia piwa, destylacji alkoholu oraz produkcji skrobi i mączki ryżowej.