Warzywa, rośliny warzywne, jarzyny to rośliny jednoroczne, dwuletnie lub byliny, które w całości lub w części stanowią pokarm człowieka. Mogą być spożywane w stanie surowym lub po obróbce cieplnej. Częściami użytkowymi roślin warzywnych mogą być całe rośliny lub tylko: liście, owoce, bulwy, łodygi i korzenie.
W formalnej klasyfikacji towarów spożywczych warzywa to grupa produktów roślinnych przeznaczonych do spożycia, obejmująca poza tym co tradycyjnie uznawane jest za warzywa, także jadalne grzyby oraz pąki kwiatowe kaparów i owoce oliwek, mimo że są to składowe roślin krzewiastych i drzewiastych. Z kolei owoce truskawek, poziomek i ananasów, mimo że są to rośliny zielne, klasyfikowane są jako owoce. Uprawą i produkcją warzyw zajmuje się warzywnictwo.
Warzywa są bardzo ważnym składnikiem pokarmu człowieka – stanowią źródło witaminy C i prowitaminy A, a także błonnika i składników mineralnych. Mają wysoką wartość biologiczną i dietetyczną.
Rośliny warzywne należą do wielu rodzin i pochodzą z różnych stron świata. W sumie na świecie jako warzyw używa się co najmniej 250 gatunków, z czego ok. 50 spożywanych jest w Polsce.
Warzywo a jarzyna
Z czasem zatarta została różnica w znaczeniu obu terminów i w różnych źródłach „warzywa” i „jarzyny” oznaczane są jako synonimy. W innych mianem jarzyn określa się rośliny jadalne, wysiewane w okresie wiosennym (jare), zbierane tego samego roku i spożywane w stanie surowym. Warzywa dla odmiany to rośliny jadalne wymagające obróbki cieplnej.
Najczęściej stosowane kryteria podziału warzyw dzielą je zgodnie z klasyfikacją biologiczną lub na grupy użytkowe. Warzywa dzieli się poza tym ze względu na długość okresu rozwoju na jednoroczne, roślina dwuletnia i wieloletnie.
Warzywa kapustne:
brokuł
brukiew
jarmuż
kalafior
kalarepa
kapusta brukselska, brukselka
kapusta chińska
kapusta głowiasta biała
kapusta głowiasta czerwona
kapusta pekińska
kapusta włoska
Warzywa cebulowe:
cebula perłowa
cebula zwyczajna z odmianami uprawnymi
czosnek pospolity
por
czosnek rokambuł
czosnek askaloński, szalotka
czosnek dęty, cebula siedmiolatka
szczypiorek
Częściami użytkowymi są cebula i liście. Warzywa cebulowe mają specyficzny smak i zapach, dzięki czemu używane są przede wszystkim jako rośliny przyprawowe.
Warzywa liściowe:
burak liściowy, boćwina
burak ćwikłowy, botwina
cykoria sałatowa
cykoria endywia
pietruszka naciowa
portulaka pospolita, p. warzywna
roszpunka warzywna
pieprzyca siewna, rzeżucha ogrodowa
rukiew wodna
sałata siewna
seler naciowy
szpinak warzywny
trętwian czterorożny, szpinak nowozelandzki
rokietta siewna, rukola
mniszek pospolity, m. lekarski
Warzywa korzeniowe:
wilec ziemniaczany, batat
burak ćwikłowy
maniok jadalny
maranta trzcinowa
marchew zwyczajna
pasternak zwyczajny
pietruszka korzeniowa
salep
kozibród porolistny, salsefia
seler korzeniowy
słonecznik bulwiasty, topinambur
wężymord czarny korzeń, skorzonera
Warzywa psiankowate:
oberżyna, bakłażan
papryka roczna
pomidor zwyczajny
pomidor koktajlowy
ziemniak
miechunka peruwiańska, rodzynek brazylijski
miechunka pomidorowa
Warzywa dyniowate:
dynia zwyczajna
dynia makaronowa
kabaczek, cukinia
patison
dynia olbrzymia
melon
ogórek siewny
arbuz zwyczajny, kawon
Warzywa rzepowate:
brukiew, karpiel
rzepa
rzodkiew zwyczajna, rzodkiew
rzodkiewka
rzodkiew japońska, daikon
Warzywa strączkowe:
bób
ciecierzyca pospolita
fasola zwykła
fasola wielokwiatowa
groch zwyczajny
soczewica jadalna
soja warzywna
Warzywa wieloletnie:
chrzan pospolity
rabarbar ogrodowy
szczaw zwyczajny
szparag lekarski
Warzywa przyprawowe:
cząber ogrodowy
kminek zwyczajny
koper ogrodowy
lebiodka majeranek, majeranek ogrodowy
Warzywa różne:
kapary cierniste, kapary
karczoch zwyczajny
karczoch hiszpański, kard
kukurydza cukrowa
oliwka europejska
pochrzyn chiński