Jad pszczeli

Jad pszczeli (apitoksyna) to wydzielina gruczołu jadowego pszczoły robotnicy lub matki pszczelej. Jest to żółtawa lub niemal bezbarwna, opalizująca ciecz, ma słaby charakterystyczny zapach przypominający zapach miodu, ma intensywny smak (gorzki, kwasowy i daje w ustach uczucie gorąca).

Jad pszczeli jest rozpuszczalny w wodzie i rozcieńczonych kwasach, nierozpuszczalny w alkoholach.Sucha masa po odparowaniu rozpuszcza się ponownie w 90% (masowych), uzyskany roztwór jest niestabilny. Sucha masa nie rozpuszcza się w etanolu.

Jad pszczeli jest odporny na niską temperaturę oraz krótkotrwałe ogrzewanie do temperatury znacznie poniżej 100 °C. Jad pszczeli nie jest odporny na długotrwałe ogrzewanie w niskich temperaturach, nawet krótkotrwałe ogrzewanie w temperaturze zbliżonej do 100 °C i wyższej, promienie słoneczne i tlen. Czynniki te powodują stopniowy zanik właściwości toksycznych. Związki o charakterze utleniającym oraz chlor i brom niemal natychmiast likwidują toksyczność jadu pszczelego.

Część składników jadu pszczelego jest cytotoksyczna. Wśród tych związków wyróżnić można hemotoksyny, które w krwiobiegu człowieka powodują rozkład erytrocytów, mogący w konsekwencji prowadzić do śmierci.

Podczas żądlenia pszczoła wprowadza do ciała ofiary 50–140 μg jadu (według innych źródeł ok. 12 μg, a jego ilość w gruczole jadowym wynosi ok. 300 μg. Trzmiele podczas użądlenia wprowadzają 10–31 μg jadu (dla porównania, osy z rodzaju Vespula uwalniają 1,7–3,1 μg jadu. Od jednej pszczoły można uzyskać ok. 85 μg jadu. Skład i ilość produkowanego jadu pszczelego zależy od wieku pszczoły (maksymalnie w 10–15 dniu życia).

Jad pszczeli zawiera także feromony alarmowe, które uwalniane w chwili żądlenia przez jedną pszczołę mobilizują inne do żądlenia.

Jad pszczeli może powodować, czasami bardzo silne, reakcje uczuleniowe.