Kategoria: Miody

Pszczelarz, bartnik to osoba zajmująca się pracą w pasiece lub barci, przy pszczołach. Jest to zawód sklasyfikowany w Polsce rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej.

Pszczelarze zrzeszają się w Polskim Związku Pszczelarskim i wielu stowarzyszeniach.

Bartnictwo to dawna forma pszczelarstwa leśnego, polegająca na chowie pszczół w specjalnie w tym celu wydrążonych dziuplach drzew, czyli barciach. Zbieraniem miodu zajmowali się bartnicy, zwani również bartodziejami. Był to zawód dziedziczny. W Polsce piastowskiej jedynie bartodzieje mieli przywilej dostarczania miodu na dwór książęcy. Zrzeszeni byli we własnych cechach, regulujących zwyczaje i rozsądzających spory. Barcie lokowano przeważnie na dębach i sosnach, rzadziej grabach, bukach czy lipach. Dziano je w pniach co najmniej metrowej średnicy. Najwięcej barci dziano w sosnach, które musiały rosnąć ok. 120 lat, aby osiągnąć odpowiedni do tego rozmiar.

Bartnicy wspinali się do barci przy pomocy powrozów, tzw. leziw, później drabin. Przed wyjęciem plastrów miodu pszczoły podkurzano przy użyciu fajek bartniczych, naczyń dymnych czy pochodni. Praca bartnika różniła się od pracy pszczelarza, wysoko ustawiona barć jest naturalnym miejscem dla pszczół i bartnik nie musiał troszczyć się o to, by pszczoły nie uciekły.

Barcie leśne przewyższały wydajnością ule, ponieważ pszczoły leśne miały więcej pokarmu w najbliższej okolicy. Ponadto pszczoły wylatujące z pewnej wysokości miały większy zasięg lotu niż pszczoły wylatujące z ula ustawionego na ziemi.

Pasieka to w pszczelarstwie teren z ustawionymi ulami. Jako pasiekę określa się też wszystkie ule danego właściciela – pszczelarza, wraz z jego budowlami i urządzeniami pasiecznymi, ułatwiającymi pracę w pasiece.

O istnieniu na ziemiach polskich pasieki już w czasach piastowskich świadczą liczne nazwy miejscowe, pierwsza zaś wzmianka pisemna o pasiece pochodzi z 1238 roku.

Ewolucja od barci do pasiek naziemnych prowadziła przez pasieki nadziemne. Powszechnie ustawiano wówczas na drzewach pnie stojaki i przez długi czas przypuszczano, że jest to jedyna możliwa forma pasieki. Drzewo, na którym stały ule, zwano stołem, a ul – stawką. W innych rodzajach pasiek nadziemnych ule ustawiano na rusztowaniu z desek na słupach wkopanych wokół drzewa, zwanym stanem lub odrą.

Pasieki naziemne lokalizowano w pobliżu bieżącej wody, w zacisznym miejscu. W okolicach bezleśnych, wokół uli ustawiano płoty obłożone trzciną, słomą lub gliną. W XIX w. na Podolu ogradzano pasiekę dębowym parkanem o wysokości 2 m.

Najokazalej był urządzony pszczelnik, czyli pasieka, w której pszczoły były zabezpieczone nie tylko przed zwierzętami i złodziejami, ale także przed opadami atmosferycznymi. Miał on kształt koła lub czworoboku, przeciętnie o wymiarach 50×50 m. Otaczał go drewniany płot, oblepiony od wewnątrz gliną i zadaszony (z wyjątkiem strony południowej). Ule stały pod dachem przy płocie lub pod zbudowaną na środku placu wiatą.

Ul to w pszczelarstwie konstrukcja, najczęściej drewniana, używana do hodowli i chowu pszczół.

Ul służy do życia, rozwoju rodziny pszczelej oraz do zbierania zapasów pożywienia. Z tego powodu ule muszą zapewniać właściwe warunki życia pszczół. Budowa ula zapewnia ponadto łatwy dostęp pszczelarzowi do rodziny tak, aby pszczoły były tak mało niepokojone w czasie pracy pszczelarza jak tylko jest to możliwe.

Zbiorowisko większej liczby uli w jednym miejscu nazywane jest pasieką.

Ze względu na rodzaj prowadzonej gospodarki pasiecznej, pasiekę dzieli się na dwa podstawowe typy: stacjonarną i wędrowną.

Ze względu na budowę, ule pasieczne dzieli się na:

leżaki – których pojemność rozbudowuje się poprzez powiększenie poziome ula.
kombinowane
wielokorpusowe (stojaki) – których część magazynową zwiększamy poprzez rozbudowę pionową ula.

Na świecie opracowano i opatentowano kilkaset typów uli (np. ul Warré, Perone’a, Flow, WBC, Žnideršiča, DTL itd.) dostosowanych do środowiska, warunków bytowania i gatunku pszczoły miodnej. Ule te różnią się zazwyczaj liczbą korpusów i wielkością ramek.

Coraz popularniejsze stają się ule styropianowe oraz poliuretanowe, które znajdują zastosowanie w pasiekach wędrownych ze względu na niską wagę, oraz relatywnie niską cenę. Ule te jednak nie zapewniają rodzinie pszczelej komfortowych warunków bytowania, szczególnie w okresie zimowym kiedy to naturalna wentylacja jest niemożliwa i pszczelarz musi sztucznie doprowadzić do niej przez otwieranie dodatkowych otworów wentylacyjnych np. w dennicy (ze względu na skraplanie się pary wodnej na wewnętrznych ścianach ula), co pociąga za sobą nadmierne oziębienie gniazda pszczelego, a w konsekwencji zwiększone zużycie pokarmu przez zimującą rodzinę pszczelą.

W warunkach polskich ważnym elementem każdego ula jest jego izolacja przed przegrzaniem w okresie letnim, ocieplenie w okresie zimowym, dobra wentylacja i odpowiednia higroskopijność materiału, z którego został wykonany ul.

Mimo postępu nadal najlepszymi materiałami do budowy wewnętrznych ścian ula pozostają naturalne materiały takie jak: drewno miękkie (lipa, osika, topola, jodła), a do ocieplenia: słoma, sieczka słomiana, wióry z drewna liściastego.

Pierwszy na świecie udany ul szafkowy z ruchomą zabudową, pierwowzór współczesnego ula ramowego, skonstruował ok. 1840 roku śląski pszczelarz Jan Dzierżon. Jest on również odkrywcą wielkości zwanej w pszczelarstwie odstępem pszczelim.

Miodarka (wirówka) to urządzenie do odwirowywania miodu z plastrów pszczelich. Jest to wykonany ze stali nierdzewnej cylindryczny bęben. W środku znajduje się wirnik, kosz, połączony z mechanizmem napędowym. Do wirnika wkłada się ramki i pod wpływem siły odśrodkowej miód wylatuje z komórek plastra. Przy dnie miodarki znajduje się zawór, którym ścieka miód.

Miodarki dzieli się na:
Miodarka hordialna – siła odśrodkowa działa prostopadle do płaszczyzny plastra i prawie jednakowo na całą jego powierzchnię. Wirowanie plastrów wymaga tu przynajmniej dwukrotnego ich obracania. Najczęściej spotyka się miodarki hordialne, jednorazowo mieszczące na 3–6 plastrów.

Miodarka radialna – siła odśrodkowa działa równolegle do powierzchni plastrów i odwirowywanie miodu następuje jednocześnie z obu stron plastra. Pojemność kosza miodarki radialnej wynosi od kilkunastu do kilkudziesięciu plastrów.

Miodarka semiradialna – plastry ustawiane są w kasetach pod kątem mniejszym niż 90° do promienia wirnika. Podczas obracania się wirnika w jednym kierunku odwirowywana jest jedna strona plastra. Po zmianie kierunków obrotów, wahadłowo zamocowane kasety samoczynnie ustawiają się pod tym samym kątem, po przeciwnej stronie promieni i odwirowuje się druga strona plastra. Miodarka semiradialna może pomieścić do 50 plastrów i więcej.

Mniejsze miodarki są napędzane ręcznie, większe mają napęd elektryczny.

Wynalazek ten odegrał dużą rolę, gdyż znacznie poprawił efektywność zbierania miodu i zapoczątkował nowoczesne pszczelarstwo.

Podkurzacz to w pszczelarstwie przyrząd do odymiania pszczół, złożony z korpusu i mieszka. Podkurzacz stosowany jest do uspokojenia podrażnionych pszczół.

W korpusie znajduje się metalowy pojemnik na paliwo (suche próchno drzew liściastych, huby rosnące na drzewach liściastych), które po podpaleniu gasi się pozostawiając żar. Pojemnik z paliwem umieszczony jest w dziurkowanej blasze lub siatce chroniąc przed oparzeniem. Górną część podkurzacza stanowi nakrywka w postaci kominka. Metalowy pojemnik posiada otwór naprzeciw wylotu powietrza z mieszka. Strumień powietrza podtrzymuje żarzenie się, wypiera produkty spalania (dym), otworem w kominku kieruje go w żądane przez pszczelarza miejsce.

W niektórych typach podkurzaczy zamiast mieszka jest wentylator, a kominek zastąpiony jest elastyczną, termotrwałą rurką przymocowaną do nadgarstka.

Tradycyjne paliwo podkurzacza można zamienić na kawałki lnianych tkanin, brykiety z odpadów tytoniowych i torfu, wysuszony krowi nawóz, wysuszone igliwie itp.

Węza to używany w pszczelarstwie szablon z wytłoczonymi kształtami komórek plastra pszczelego umieszczany w ramce. Rozmiar dostosowany jest do wielkości i kształtu ramki, najczęściej prostokątny.

Węzę z wosku osadza się w ramce poprzez wtopienie w drut przewleczony przez nią. Dzięki zastosowaniu węzy plastry tworzone przez pszczoły mają regularny kształt o określonej wielkości komórek.

Węza produkowana jest przemysłowo lub samodzielnie przez pszczelarzy. Do produkcji węzy używa się stalowych walców z wytłoczonym wzorem dna komórki plastra pszczelego.

Od niedawna produkuje się też węzę plastikową, najczęściej wraz z plastikową ramką. Ramka taka jest bardziej wytrzymała (głównie w czasie transportu) i tańsza, ale nie jest pewne, czy nie jest wolniej budowana, a tym samym nie zmniejsza potencjału rodziny pszczelej.