Zioła. Zbiór i konserwacja ziół

Skład i właściwości lecznicze roślin zależą od wielu czynników, a przede wszystkim od warunków w jakich roślina ta żyje, od rodzaju gleby, nawożenia, właściwej pory zbioru, sposobów konserwacji i przechowywania. Badania wykazały, że zioła uprawiane, dzięki lepszym warunkom glebowym, zabiegom pielęgnacyjnym, nawożeniu, selekcji nasiennej, zawierają zwykle więcej i w większych stężeniach substancji leczniczych, niż rośliny dziko rosnące, z tzw. zbioru naturalnego.

W związku z postępującym zanieczyszczeniem atmosfery pyłami i truciznami przemysłowymi, które przenoszone są na znaczne odległości od miejsc emisji, trzeba stanowczo przestrzegać, aby wszystkie surowce lecznicze po zbiorze umyć dokładnie pod bieżącą wodą, a dopiero potem suszyć i przygotowywać z nich leki. Surowce zbierane w sąsiedztwie dróg samochodowych, fabryk chemicznych itp. w ogóle nie nadają się do spożycia.

Ważną sprawą jest pora zbioru roślin. Niestety, wszystkie kalendarze zbioru ziół podają jedynie w przybliżeniu najwłaściwszy dla danej strefy klimatycznej okres zbioru. Kwitnięcie i dojrzewanie poszczególnych roślin może być niezgodne z kalendarzem, ale zgodne z cyklem rozwoju rośliny w danych warunkach i w danym miejscu, dlatego przy zbiorze powinniśmy kierować się przede wszystkim własnymi obserwacjami.

Liście – zbieramy dobrze wyrośnięte, zdrowe, bez zanieczyszczeń pasożytami, tuż przed kwitnięciem, wtedy bowiem zawierają najwięcej czynnych substancji leczniczych.

Ziele – zbieramy w okresie pełnego kwitnienia, ścinając kwitnące pędy długości 15-30 cm razem z kwiatami. Łodyg zdrewniałych nie ścinać.

Kwiaty – zbierać należy na początku kwitnienia, najczęściej same tylko korony kwiatowe. Czynność ta wymaga delikatności, bowiem zgniecione kwiaty łatwo ciemnieją i tracą swoje właściwości.

Owoce – zbieramy na początku dojrzewania.

Nasiona – należy wydobywać z dojrzałych owoców.

Korę – zdejmuje się wczesną wiosną lub późną jesienią, z 2-3-letnich pędów drzew wycinanych o tej porze roku; nigdy nie należy zdejmować kory z drzew rosnących.

Korzenie, kłącza – wykopuje się późną jesienią lub wczesną wiosną. Ponieważ wiele roślin zawiera substancje trujące, ludzie którzy je zbierają lub przetwarzają powinni o tym pamiętać i stosować rękawice ochronne (np. przy zbiorze glistnika, którego sok ma silne działanie trujące, czy ruty, która może uczulać). Po zbiorze należy starannie umyć ręce, aby nie przenieść do ust czy oczu trujących substancji.

Jednym z podstawowych sposobów konserwacji ziół jest suszenie. W większości przypadków powinno się odbywać w miejscach ocienionych, przewiewnych. Przy suszeniu w suszarniach temperatura nie powinna przekraczać 60° C, gdyż w wyższej temperaturze ulegają zniszczeniu m.in. lotne związki, np. olejki eteryczne, białka m.in. enzymów. Zbieranych ziół nie należy ugniatać, bo uwolnione enzymy powodować będą rozkład czynnych substancji. Do suszenia zioła należy rozkładać cienką warstwą, co nie tylko przyspiesza proces suszenia, ale zapobiega także zaparzeniu roślin.

Wysuszone zioła należy przechowywać w szczelnych pudełkach, chroniąc przed wilgocią i światłem. Zioła w zasadzie należy zbierać i konserwować na okres jednego roku, a najwyżej dwóch lat. Dłuższe przechowywanie powoduje znaczne zmniejszenie ilości substancji leczniczych. Zioła można również konserwować alkoholem lub robić z nich wyciągi olejowe.

Zioła i postacie leków ziołowych

Przyprawy