Kolagen – białko fibrylarne stanowiące główny składnik substancji międzykomórkowej organizmów zwierzęcych, nadające tkankom odporność na rozciąganie. Występuje praktycznie we wszystkich tkankach zwierząt, pełniąc rolę głównego białka strukturalnego.
Kolagen jest najbardziej rozpowszechnionym białkiem zwierzęcym. W organizmach kręgowców stanowi ok. 1/3 wszystkich białek. Jest głównym białkiem w skórze, ścięgnach i kościach – występuje tam najpowszechniejszy kolagen typu I. W chrząstce występuje kolagen typu II, a w błonie podstawnej – typu IV.
Kolagen jest głównym włóknistym składnikiem skóry, ścięgien, chrząstki, naczyń krwionośnych, kości i zębów. W organizmach ssaków stanowi ok. 25% całkowitej masy białek. W ścięgnach kolagen tworzy podłużne włókna, w skórze tworzy luźno utkaną sieć włókien. Kolagen nadaje tkankom odporność na rozciąganie
Synteza kolagenu jest stymulowana przez uszkodzenie tkanek – fibroblasty migrują do miejsca rany, gdzie wytwarza się tkanka bliznowata złożona głównie z kolagenu. Podobnie miejsca po śmierci komórek miąższowych są wypełniane przez tkankę łączną bogatą w kolagen, np. przy zwłóknieniu wątroby.
Kolageny można podzielić na dwie główne grupy – kolageny fibrylarne i kolageny niefibrylarne.
Kolageny fibrylarne są najczęściej spotykanym rodzajem. Mają łańcuchy polipeptydowe splecione w strukturę potrójnej helisy, które wynikają z długich, powtarzających się sekwencji aminokwasów (Gly-X-Y)n.
Kolageny niefibrylarne charakteryzują się brakiem ciągłości struktury helikalnej w wyniku braku ciągłości powtarzającej się sekwencji Gly-X-Y.
Kolageny w organizmach pełnią następujące funkcje:
utrzymują strukturalną integralność tkanek i narządów
uczestniczą w rozwoju narządów i naprawie tkanek
biorą udział w procesie gojenia ran
tworzą interakcje ze specyficznymi receptorami, wpływając na adhezję, różnicowanie, wzrost i przeżywalność komórek.
Ze względu na swoje specyficzne właściwości, nietoksyczność i biozgodność kolagen jest stosowany w medycynie i kosmetyce.
W kosmetyce i medycynie estetycznej preparaty kolagenowe można podzielić na trzy główne kategorie:
preparaty przeznaczone do zastosowania na skórę w postaci kremów, żeli, masek
nutraceutyki, tj. stosowane doustnie suplementy diety zawierające kolagen lub jego hydrolizaty
wypełniacze tkankowe stosowane w postaci iniekcji.