Kategoria: Zioła, rośliny lecznicze – F

Fiołek trójbarwny – ( Viola tricolor )

Jest to roślina jedno- lub dwuletnia z rodziny Fiołkowatych (Violaceae), występująca w Europie, Afryce Pomocnej, Małej Azji, na Syberii oraz w Ameryce Pomocnej. W Polsce rośnie pospolicie na polach, przydrożach i słonecznych zboczach. Gatunek ten tworzy szereg typów i form przejściowych. Ze skrzyżowania Viola tricolor, Viola lutea i Viola altaica pochodzą powszechnie uprawiane rośliny ozdobne, znane bratki.

Fiołek trójbarwny ma łodygę podnoszącą się, w dolnej części rozesłaną, kanciastą, do 40 cm wysoką, zwykle rozgałęzioną. Liście ogonkowe, długości do 5 cm, dolne sercowatojajowate, górne lancetowate, w nasadzie klinowato zwężone, na brzegach ząbkowane. Przy ogonku wyrastają po obu stronach dwa duże, pierzaste przylistki, dłuższe od ogonka liściowego. Kwiaty pojedyncze, obupłciowe, wolnopłatkowe, grzbieciste wyrastają na długich szypułkach w pachwinach liści. Płatki korony są więcej niż o połowę dłuższe od działek. Górne płatki parzyste, zwykle fioletowe, oba płatki boczne zazwyczaj żółte, a dolny największy ze wszystkich, również żółty, wytwarza do tyłu bledszą, niebieskawosiną lub zielonofloletową ostrogę. Owocem jest torebka pękająca na 3 części. Nasiona drobne, żółtobrunatne.

Surowce lecznicze
W celach leczniczych używane są młode pędy rośliny

Substancje lecznicze
Ziele fiołka trójbarwnego zawiera flawonoidy, jak rutyna i kwercetyna (do 10%), antocyjany, jak wiolanina, 3-glukozyd delfinidyny i 3-glukozyd peonidyny, karotenoidy, jak wiolaksantyna, zeaksantyna i β-karoten, salicylan metylu w postaci glikozydu wiolutozydu, śluz, garbniki, ślady olejku eterycznego i sole mineralne (do 11%).

Zbiór i konserwacja
Do celów leczniczych zbiera się od maja do września młode kwitnące pędy o barwie żywozielonej, odrzucając dolne pożółkłe części łodyg. Suszy się w cieniu i przewiewie. Surowcem leczniczym jest ziele fiołka trójbarwnego (syn. bratki lub ziele bratka) – Herba Violae tricoloris (syn. Herba Jaceae). Niekiedy zbiera się ziele fiołka polnego – Viola arvensis Murray, o kwiatach żółtawych, drobniejszych. Uchodzi on jednak za mniej cenny pod względem leczniczym.

Działanie;
Ziele fiołka trójbarwnego wykazuje słabe własności moczopędne. Jednocześnie niektóre związki zawarte z surowcu tworzą w organizmie rozpuszczalne w wodzie połączenia ze szkodliwymi dla zdrowia produktami zakłóconej z różnych powodów przemiany materii i ułatwiają usunięcie ich z moczem. Jest to działanie odtruwające, ważne w niektórych chorobach na tle metabolicznym, m.in. w gośćcu, skazie moczanowej i niektórych schorzeniach skórnych. Duże znaczenie ma działanie przetworów z ziela fiołka trójbarwnego na ściany włosowatych naczyń krwionośnych i przemianę materii. Przypisuje się je flawonoidom zawartym w zielu fiołka, zwłaszcza rutynie, zaliczanej do grupy witamin P. Rutyna przedłuża działanie witaminy C i ma wyraźny wpływ na różne procesy metaboliczne ustroju. Zwęża też nieco i uszczelnia ściany włosowatych naczyń, przeciwdziałając przenikaniu osocza i krwinek czerwonych na zewnątrz łożyska naczyniowego. Podobnie, choć nieco słabiej, działają na stan naczyń krwionośnych zawarte w zielu fiołka antocyjany.

Ziele bratków nieznacznie zwiększa wydzielanie śluzu oskrzelowego, przywraca prawidłowe ruchy nabłonka rzęskowego i ułatwia odkrztuszanie. W większych dawkach działa słabo napotnie i przeczyszczające.

Fenkuł włoski – ( Koper włoski ) ( Foeniculum capillaceum )

Wiadomości ogólne
Jest to roślina zielna, w zasadzie dwuletnia, czasem bylina, zaliczana do rodziny Baldaszkowatych (Umbelliferae), występująca dziko w strefie śródziemnomorskiej, uprawiana od wieków w różnych krajach świata. W Polsce jest hodowana głównie na obszarze województw południowych, zachodnich i środkowych. Istnieje kilka odmian kopru włoskiego, różniących się zarówno wyglądem owoców, jak i ich składnikiem chemicznym oraz smakiem. Są wykorzystywane głównie w lecznictwie, czasem jako przyprawa do niektórych gatunków chleba, ciast, warzyw, sałatek, marynat, a nawet likierów. Są również odmiany spożywane na surowo jako sałata, lub po ugotowaniu – jako jarzyna.

Koper włoski wydaje w pierwszym roku różyczkę liści 3-krotniepierzastych o wycinkach nitkowatych, a w następnym łodygę nagą, obłą, rozgałęzioną, do l m wysoką. Pochwy liściowe ma rozdęte. Kwiaty żółte w baldachach złożonych, 15-25 szypułkowych. Owoc podłużnie jajowaty, do 7 mm długi.

Koper włoski można łatwo uprawiać w ogródkach przydomowych lub na działkach. Wymagania ma podobne do większości roślin uprawnych. Zimuje zwykle dobrze, a tylko w mroźne bezśnieżne zimy może wymarzać.

Surowce lecznicze
W celach leczniczych używane są dojrzałe owoce

Substancje lecznicze
Owoc kopru włoskiego jest typowym aromatycznym surowcem olejkowym. Zawiera 2-6% olejku eterycznego, oprócz tego pochodne kumaryny (np. umbeliferon) oraz flawonoidy (m.in. pochodne kwercetyny i kemferolu), fitosterole (np. stygmasterol) oraz 12-18% oleju tłustego, 4-5% węglowodanów, około 20% związków białkowych i do 9% soli mineralnych.

Skład chemiczny olejku koprowego zależy od uprawianej odmiany. Najważniejszym jego składnikiem jest trans-anetol (60-90%), keton fenchon (12-20%), α-pinen (do 4,7%) i limonen (do 2,5%). Odmiany słodkie kopru włoskiego nie zawierają fenchonu, który odznacza się gorzkim, lekko palącym smakiem.

Zbiór i konserwacja
Do celów leczniczych zbiera się w końcu lata dojrzałe baldachy, pojawiające się dopiero w drugim roku po wysianiu, suszy w miejscach przewiewnych w temp. poniżej 35°C, następnie omłaca i odsiewa owoce. Surowcem są dojrzałe owoce fenkułu (kopru) włoskiego – Fructus Foeniculi, zawierające zgodnie z normą co najmniej 3% olejku eterycznego. Przechowywać je należy w miejscach suchych w blaszankach lub słoikach szczelnie zamkniętych.

Przez destylację z parą wodną rozdrobnionych owoców kopru włoskiego otrzymuje się olejek koprowy – Oleum Foeniculi, stanowiący odrębny surowiec apteczny.

Działanie;
Owoc kopru włoskiego pobudza wydzielanie soku żołądkowego, zmniejsza napięcie mięśni gładkich przewodu pokarmowego, a jednocześnie wzmaga ruchy perystaltyczne jelit, ułatwiając odejście gazów. Łagodzi lub znosi ból wywołany wzdęciem i przywraca prawidłowy przebieg procesów trawiennych, zwłaszcza u dzieci i osób starszych. Ma typowe własności wiatropędne. Wykazuje ponadto nieznaczne działanie moczopędne oraz rozkurczowe na macicę.

Koper pobudza również wydzielanie śluzu w górnej części dróg oddechowych, zwłaszcza w gardle, krtani i tchawicy oraz przywraca prawidłowy ruch nabłonka rzęskowego, ułatwiając odkrztuszanie. Należy również wspomnieć o słabym działaniu mlekopędnym owoców kopru, wykorzystywanym niekiedy przez karmiące matki, oraz o nieznacznych właściwościach uspokajających tak owoców, jak i olejku koprowego.

Olejek eteryczny z kopru stosowany zewnętrznie działa bakteriobójczo oraz przeciw-pasożytniczo na świerzbowce i wszy.

Większe dawki olejku koprowego podane doustnie wywołują odurzenie, drgawki kloniczne, podrażnienie błon śluzowych żołądka i jelit oraz przekrwienie mózgu i płuc.

Fasola zwyczajna – ( Phaseolus vulgaris )

Fasola pochodzi z Ameryki Środkowej, a dotarła do Europy po wyprawach Kolumba. Była uprawiana przed tysiącami lat na obszarze dzisiejszego Meksyku i Peru. Od najdawniejszych też czasów wykorzystywano owocnie (strąki) fasoli jako lek.

Surowce lecznicze
W celach leczniczych używane są nadal strąki fasoli oraz kwiaty, natomiast nasiona służą jako środek odżywczy, a także mogą być wykorzystane do diet leczniczych.

Substancje lecznicze
Strąki fasoli zawierają trójterpeny b właściwościach bakteriobójczych, kwasy organiczne, alantoinę, cholinę, inozytol, a z soli mineralnych, wolną krzemionkę.

Nasiona zawierają duże ilości białka (ok. 20 g białka na 100 g nasion fasoli, czyli więcej niż w mięsie) i tylko 2 g tłuszczu. Ponadto nasiona fasoli dostarczać mogą wielu związków mineralnych jak: sole fosforu, magnezu, żelaza, wapnia, cynku i manganu oraz witamin przede wszystkim z grupy B, głównie B1, PP i niewielkie ilości witamin A, B2, C. Niedojrzała fasola szparagowa zawiera dość dużo witaminy C.

Zbiór i konserwacja
Strąki fasoli zbiera się po dojrzeniu.

Działanie;
strąki – moczopędne, przeciwcukrzycowe; nasiona – dietetyczne, żołądkowe; kwiaty – moczopędne.

Wyciągi ze strąków fasoli mają działanie moczopędne, mogą być używane w leczeniu obrzęków, chorobach nerek ze zmniejszonym wydalaniem moczu, kamicy moczowej, zwłaszcza fosforanowej. Obniżają także poziom cukru we krwi, co może być wykorzystane w leczeniu cukrzycy, zwłaszcza w początkowych okresach choroby. Strąki fasoli mogą z powodzeniem uzupełniać inne leki przeciw-cukrzycowe, a z czasem doprowadzić do zmniejszenia dawek tych leków. Zastrzec trzeba, że decyzje o zmianach w leczeniu cukrzycy trzeba uzgadniać z lekarzem.

Od tysięcy lat sproszkowane strąki fasoli były używane do zasypywania ran, na oparzenia, wypryski, zmiany skórne spowodowane chorobą zwaną różą.

Nasiona fasoli dostarczają cennego białka, które jest budulcem i surowcem energetycznym dla organizmu. U ludów ubogich fasola jest jednym z głównych źródeł białka.

Fasola spożywana w nadmiarze może sprzyjać rozwojowi wola tarczycy. Można temu zapobiec dodając do potraw sól kamienną z Wieliczki lub Kłodawy.