Kategoria: Dieta

Dietetyka
Dietetyka, to nauka medyczna o żywieniu człowieka zajmująca się:
zasadami żywienia człowieka zdrowego
zasadami żywienia człowieka chorego
oceny stanu odżywienia
oceny wzajemnego wpływu farmakoterapii i żywienia
zapobiegania chorobom zależnym od żywienia
kontrolowania jakości produktów żywnościowych i warunków ich przechowywania
biochemicznymi podstawami żywienia
prowadzenia edukacji żywieniowej
psychologią żywienia
technologiami gastronomicznymi.

Dietetyka dostarcza informacje niezbędne do opracowania zasad zdrowego odżywiania, które w połączeniu z właściwym stylem życia są najskuteczniejszą metodą zapobiegania chorobom cywilizacyjnym.
Dietetyka powiązana jest ściśle z: medycyną, farmakologią, chemią lub ściślej bromatologią, biologią i mikrobiologią, psychologią.
Często dietetyka mylona jest z technologią żywności. Dietetyka jest nauką medyczną, która jest skoncentrowana na odżywianiu człowieka i obejmuje ocenę wpływu choroby na stan odżywienia pacjenta, oraz wpływu odżywiania na proces leczenia.

Diety żywieniowe:

C
Clean eating

D
Dieta aspirynowa
Dieta bezglutenowa
Dieta CRON
Dieta DASH
Dieta dr Budwig
Dieta kopenhaska
Dieta Kwaśniewskiego
Dieta łatwostrawna
Dieta Montignaca
Dieta niskoglikemiczna
Dieta niskowęglowodanowa
Dieta Ornisha
Dieta optymalna
Dieta planetarna
Dieta proteinowa
Dieta rotacyjna
Dieta śródziemnomorska
Dieta wolumetryczna
Dieta zgodna z grupą krwi

F
Fleksitarianizm
Frutarianizm

G
Genmai-Saishoku
Głodówka lecznicza

I
Intuicyjne jedzenie

L
Laktoowowegetarianizm
Laktowegetarianizm

M
Makrobiotyka

O
Owowegetarianizm

P
Peskatarianizm
Pollowegetarianizm

S
Semiwegetarianizm

W
Weganizm
Wegetarianizm
Witarianizm

Dietoterapia, stosowanie diet terapeutycznych lub stosowanie diet leczniczych – żywienie, w którym z przyczyn zdrowotnych zmodyfikowano podaż składników energetycznych i substancji odżywczych w ten sposób aby miało działanie terapeutyczne. Diety tego rodzaju są niezbilansowane w stosunku do potrzeb żywieniowych zdrowego człowieka i są dla niego szkodliwe, ale ich okresowe stosowanie ma uzasadnienie terapeutyczne.

W medycynie opartej na faktach dietoterapię stosuje się wyłącznie w przypadku chorób których przyczyną pierwotna jest niewłaściwa lub źle zbilansowana dieta. W medycynie niekonwencjonalnej natomiast przypisuje się działanie terapeutyczne dietom alternatywnym w przypadku różnych schorzeń również niezależnych od diety.

Do schorzeń z żywieniowym czynnikiem ryzyka – w patogenezie których istotną rolę odgrywają nieprawidłowości w diecie – zaliczane są przede wszystkim:

otyłość;
niedożywienie i powiązane opóźnienie wzrostu i dojrzewania;
zaburzenia czynnościowe pracy układu krążenia,
miażdżyca i inne choroby układu krążenia na tle miażdżycowym (np. choroba niedokrwienna serca, niewydolność serca, zawał mięśnia sercowego);
nadciśnienie tętnicze;
subkliniczne stany niedoboru witamin i składników mineralnych, awitaminoza
hiperwitaminoza
próchnica zębów
Do schorzeń zależnych od diety zalicza się niedokrwistość występującą u dzieci między 6 a 18 miesiącem życia, która jest spowodowana niekarmieniem mlekiem matki lub zmniejszonymi zapasami z życia płodowego.

Wykazano, że wadliwe, niedoborowe lub nadmierne i jednostronne żywienie może zwiększać ryzyko zachorowania na jedną z ponad 80 rodzajów chorób.

Diety terapeutyczne
Do diet terapeutycznych należą:

dieta ubogoenergetyczna– adresowana do osób z otyłością, służy redukcji masy ciała przez stopniowe ograniczenie energii. Jednocześnie zapewnia prawidłowe funkcjonowanie organizmu, utrzymanie dobrego samopoczucia i ograniczenie uczucia głodu. Zapotrzebowanie energetyczne oblicza się indywidualnie dla pacjenta. Wartość energetyczna diety zawiera się jednak w granicach 1000-1500 kcal. Największemu ograniczeniu podlegają tu tłuszcze. Natomiast przez jej zastosowanie pobudza się organizm do użytkowania w celach energetycznych tłuszczu zgromadzonego w tkance tłuszczowej tak, by zredukować masę ciała o ok. 1kg/tydzień, co przekłada się na dzienny deficyt energii ok. 500 kcal.

dieta bogatoenergetyczna – dla osób z niedowagą lub chorobami z niedożywienia
dieta bogatoresztkowa – dieta bogatobłonnikowa, powinna zawierać 35–40 g błonnika pokarmowego, który pobudza i reguluje perystaltykę jelit, ułatwiając opróżnianie. Znajduje zastosowanie w zaparciach nawykowych czy zaburzeniach czynnościowych jelit. Pomocna okazuje się też w leczeniu cukrzycy, otyłości czy chorób sercowo-naczyniowych. Bazuje w dużej mierze na produktach roślinnych bogatych w to włókno pokarmowe.

dieta o kontrolowanej zawartości kwasów tłuszczowych – cechuje ją ograniczenie spożycia kwasów tłuszczowych oraz odpowiedni udział wielo- oraz jednonienasyconych kwasów tłuszczowych w stosunku do kwasów nasyconych. Udział tłuszczu oraz proporcje kwasów tłuszczowych są zależne od wieku płci i innych czynników. Dietę zaleca się przy hiperlipidemii, miażdżycy oraz jako profilaktykę choroby niedokrwiennej serca. Jej głównym zadaniem jest zmniejszenie poziomu lipidów w surowicy krwi.

dieta łatwostrawna stanowi modyfikację diety podstawowej z uwzględnieniem przyjaznych procesom trawienia produktom oraz odpowiednich technik przyrządzania potraw (gotowanie na parze, duszenie, pieczenie). Powinna ograniczać podaż błonnika, oraz eliminować dania smażone i tłuste, oraz mocne przyprawy. Polecana szczególnie pacjentom ze stanami zapalnymi błony śluzowej żołądka i jelit, z nowotworami jelita grubego, zawale, w trakcie rekonwalescencji po odbytych zabiegach chirurgicznych.

dieta łatwostrawna z ograniczeniem tłuszczu – zakłada ograniczenie podaży tłuszczów do połowy normy fizjologicznej. Dieta opiera się na rezygnacji z tłuszczów pochodzenia zwierzęcego, takich jak smalec, łój, słonina oraz z przygotowywania smażonych potraw. Zamiast tego zaleca się korzystanie z tłuszczy typu oleje roślinne, oliwa z oliwek czy masło.
Dietę rekomenduje się pacjentom ze schorzeniami wątroby, trzustki, dróg żółciowych, jelita grubego.

dieta łatwostrawna z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego – zmierza do ograniczenia produktów (alkohol, kwaśne i gazowane napoje, kawa naturalna, mocna herbata, nierozcieńczone soki owocowe/warzywne) i potraw (smażone i pieczone, ostre, słone, wędzone, marynowane, mocne buliony warzywne i grzybowe) pobudzających wydzielanie kwasu solnego. Jej celem jest niedrażnienie chemiczne, termiczne oraz mechaniczne błony śluzowej żołądka. Rekomendowana osobom z chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy, przewlekłym nadkwaśnym nieżytem żołądka czy refluksem żołądkowo-przełykowym.

dieta łatwostrawna niskobiałkowa – wdrażana w chorobach nerek i wątroby przebiegających z niewydolnością tych narządów, zakłada dostarczanie białek na poziomie 40–50 g/dobę (jednak nie mniej niż 20 g, by nie dopuścić do rozpadu białka ustrojowego). Źródłem energii dla organizmu stają się wówczas tłuszcze i węglowodany. Zmiany te służą zapobieganiu nadmiernemu wytwarzaniu toksycznych dla organizmu produktów przemiany białkowej oraz ochronie chorobowo zmienionych narządów.
dieta łatwostrawna bogatobiałkowa – stanowi modyfikację diety lekkostrawnej poprzez zwiększenie podaży białka do ok. 100–120 g/dobę. Zmiana ta służy mobilizacji organizmu do wykorzystania dostarczanego mu białka do budowy i odbudowy tkanek ustrojowych, ciał odpornościowych, enzymów, hormonów, białek, osocza. Jednocześnie dieta musi posiadać odpowiednie wartości energetyczne, by organizm w tych celach nie wykorzystał białka. Dietę tę stosuje się u pacjentów wyniszczonych, z nowotworami, oparzeniami, zranieniami, w trakcie gorączkowania i rekonwalescencji po chorobie.

dieta łatwostrawna o zmienionej konsystencji – może przybrać formę papkowatą, płynną, płynną wzmocnioną lub przystosowaną do żywienia przez zgłębnik lub przetokę. Zmiana konsystencji pokarmu służy niedrażnieniu jamy ustnej i przełyku pacjentów z chorobami jamy ustnej, przełyku, z trudnościami z gryzieniem i połykaniem oraz po niektórych zabiegach chirurgicznych.

dieta niskowęglowodanowa – zakłada ograniczenie podaży węglowodanów względem ilości standardowej, gdzie węglowodany stanowią 50–70% całkowitego dziennego zapotrzebowania na kalorie. Dostarcza mniej niż 130 g węglowodanów na dobę. Szczególnym rodzajem tej diety jest dieta ketogenna. Tego typu dieta bazuje również na ściśle określonych proporcjach stosunku tłuszczów do sumy węglowodanów i białek. Celem tej modyfikacji jest wprowadzenie organizmu w stan ketozy, w którym przestaje on czerpać energię z glukozy, a zaczyna tworzyć ciała ketonowe, którymi będzie żywił się mózg oraz inne organy i tkanki. Dieta ketogenna znajduje zastosowanie w terapii otyłości i cukrzycy, a także schorzeń o etiologii niedietozależnej, jak epilepsja, choroba Parkinsona, choroba Alzheimera. Udowodniono także, że dieta ketogenna korzystnie wpływa na pacjentów onkologicznych i może zahamować rozwój choroby nowotworowej. Komórki nowotworowe nie są bowiem w stanie przestawić się z metabolizmu glukozy na metabolizm zakładający czerpanie energii z ciał ketonowych. Wykazano również, że dieta niskowęglowodanowa bogatotłuszczowa często przynosi lepsze efekty terapii otyłości niż dieta ubogoenergetyczna.

dieta z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów – ogranicza się bądź eliminuje węglowodany szybko wchłaniające. Zadaniem diety jest zmniejszenie stężenia glukozy we krwi, oraz usprawnienie przemiany materii, stosuje się ją zatem w cukrzycy przy upośledzonej tolerancji glukozy. Ograniczeniu, a nawet wykluczeniu z codziennego żywienia ulega glukoza, fruktoza i sacharoza, a zwiększa się podaż węglowodanów złożonych – błonnika pokarmowego oraz skrobi.

diety eliminacyjne – (w tym dieta bezglutenowa, dieta bezmleczna) stosowane w terapii alergii pokarmowych, zakładają wykluczenie z jadłospisu pokarmów uczulających bądź potencjalnie uczulających pacjenta (np. białko mleka krowiego, jajka, ryby, soja, pszenica, orzechy, konkretne owoce). W ich miejsce zaleca się spożywanie produktów bardziej bezpiecznych (np. ryże, kasze, jagnięcina, indyk, warzywa strączkowe) i dobranych tak, by dostarczały choremu niezbędnych składników odżywczych.

Do najbardziej popularnych diet alternatywnych należą:

dieta Atkinsa
dieta proteinowa Dukana
dieta Diamondów
dieta Kwaśniewskiego
dieta Cambridge
dieta doktora Haya
dieta kapuściana (prezydencka)
dieta kopenhaska
dieta Montignaca
dieta makrobiotyczna
dieta według grupy krwi

Pewną popularnością cieszą się alternatywne diety niskowęglowodanowe, zalecające większe spożycie tłuszczów i białek. W Polsce jest to tzw. dieta Kwaśniewskiego (zwana żywieniem optymalnym), w innych krajach popularna jest podobna dieta Atkinsa. Diety te stoją jednak w ostrej sprzeczności z powszechnie akceptowanymi przez większość ośrodków naukowych zajmujących się kwestiami zdrowego odżywiania, zasadami prawidłowej diety.

Rodzaj diety ma wpływ na rozwój próchnicy. Dieta bogata w węglowodany zwiększa ryzyko niekorzystnych reakcji chemicznych w obrębie płytki nazębnej, co zwiększa kariogenność. Najlepszymi pokarmami minimalizującymi ryzyko próchnicy są pokarmy twarde, oraz nie zawierające sacharozy – zamiast tego lepsze są zastępcze słodziki. Wbrew jednak temu, dowiedziono że rodzynki, mogą hamować rozwój próchnicy. Niewykluczone że w odniesieniu do innych owoców suszonych zachodzi podobna sytuacja.

Jedną z popularnych diet jest dieta wegańska, ściśle związana z ogółem diet wegetariańskich, zakładająca odrzucenie wszelkich produktów pochodzenia zwierzęcego. Niskotłuszczowa dieta wegańska bardzo korzystnie wpływa na kontrolę stężenia glukozy we krwi, oraz na cały układ krwionośny osób z cukrzycą. Jest skuteczniejsza niż diety zwykle polecane dla takich osób.

Istotną czynnością dla każdej diety jest jej zbilansowanie, zatem dieta powinna zawierać wszystkie składniki odżywcze niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. W przypadku diet eliminujących całe grupy składników odżywczych istnieje wysokie ryzyko niedoborów niezbędnych składników odżywczych. Z tego powodu modne diety sezonowe zwykle nie należą do zbilansowanych, a ich długie stosowanie może prowadzić do patologicznych niedoborów, a nawet chorób.

Clean eating to rodzaj diety cud opartej na przekonaniu, że spożywanie zdrowej, pełnowartościowej żywności w jej naturalnej postaci oraz unikanie spożywania przetworzonego jedzenia przynosi określone korzyści dla zdrowia. Postawa ta wyraża się w zachowaniach żywieniowych skoncentrowanych na właściwym odżywianiu, restrykcyjnych wzorcach jedzenia i ścisłym unikaniu żywności uważanej za niezdrową lub zanieczyszczoną. W ramach tego podejścia wyklucza się czasem ze swojej diety gluten, zboża i nabiał oraz praktykuje jedzenie wyłącznie lub przede wszystkim żywności nieprzetworzonej, niepoddanej obróbce cieplnej.

Termin i koncepcja wywodzą się od brytyjskich autorek kulinarnych: Elli Mills, Natashy Corret i sióstr Hemsley. Od drugiej połowy 2010 roku clean eating zaczęło rozpowszechniać się jako dieta związana ze stylem życia. Ruch rozrósł się przede wszystkim poprzez media społecznościowe.

Nie istnieje wiążąca dla tej diety lista składników, ale typowe są świeże warzywa, orzechy, ryż, hummus oraz jogurt. Często zwraca się uwagę na to, aby spożywane produkty były certyfikowane jako żywność ekologiczna. Unika się jedzenia produktów zawierających środki wzmacniające smak, konserwanty, barwniki i rafinowany cukier. Niektóre warianty diety obejmują unikanie glutenu, zbóż i przetworów mlecznych oraz zalecają spożywanie surowej żywności. Dania są przeważnie wegetariańskie lub wegańskie i stanowią przykład diety roślinnej.

Typową formą prezentacji potraw w podejściu clean eating jest bowl food, czyli miska wypełniona produktem bogatym w węglowodany złożone, np. komosą ryżową, brązowym ryżem lub drobno przetartymi owocami, a następnie uzupełniona kolorową mieszanką ciętych warzyw, czasem także ryb lub innych źródeł białka.

Przypuszcza się także, że jedzenie zgodne z założeniami clean eating może zwiększać ryzyko osteoporozy z powodu niedoboru wapnia dostarczanego zwykle z produktów mlecznych. Zagrożenia dla zdrowia związane ze spożywaniem surowej żywności obejmują natomiast zatrucie pokarmowe i choroby pasożytów.

Dieta aspirynowa lub dieta niskosalicylanowa to potoczna nazwa modyfikacji diety podstawowej, która polega na zmniejszeniu podaży salicylanów, a zwłaszcza kwasu salicylowego spożywanych z produktami spożywczymi lub przyjmowanych jako farmaceutyki.

Nazwa dieta aspirynowa, choć jest używana w Polsce, nie jest poprawna, ponieważ aspiryna jest kwasem acetylosalicylowym a nie kwasem salicylowym.

Założeniem tej diety jest utrzymanie podaży salicylanów w spożywanych pokarmach na poziomie, przy którym nie występują objawy niepożądane, przy czym jest to poziom indywidualny. Objawy niepożądane po przyjęciu kwasu salicylowego są łagodniejsze i występują przy dawkach wielokrotnie wyższych niż w przypadku kwasu acetylosalicylowego.
Nie jest wskazana eliminacja produktów zawierających salicylany a jedynie ograniczenie ilościowe, takich jak niektóre owoce czy zioła.

Zalecana jest jako środek ostrożności u pacjentów, u których występuje astma aspirynowa,lub pokrzywkowo-obrzękowa nadwrażliwością na aspirynę i inne niesteroidowe leki przeciwzapalne. Modyfikacja diety tego rodzaju nie ma udowodnionych właściwości leczniczych, ponieważ zarówno astmę aspirynową jak i nadwrażliwość pokrzywkowo-obrzękową wywołuje, spośród związków salicylowych, jedynie kwas acetylosalicylowy, a ten nie występuje w owocach, warzywach czy ziołach. W spożywanych ziołach występuje natomiast kwas salicylowy (o odmiennym mechanizmie działania i nie powodujący astmy aspirynowej).

Salicylany w postaci soli lub kwasu salicylowego zawierają zioła, np. rozmaryn, tymianek oraz przyprawy, np. garam masala, sproszkowana papryka, curry mięta lub korzeń lukrecji.
Mimo że obecność salicylanów jest typowa dla łodyg i liści, to pietruszka czy koper nie zawiera znaczącej ilości salicylanów.

Badania wykazały, że sole kwasu salicylowego obecne w pożywieniu po spożyciu, stanowiąc źródło kwasu salicylowego.